Najtańsze utrzymanie i żywienie bydła mięsnego od wiosny do jesieni to całodobowy wypas pastwiskowy. Dobremu wykorzystaniu zielonki sprzyjają zimowe wycielenia krów i wyrównany wiek cieląt. Wtedy po wyjściu na pastwisko cielęta są starsze i dobrze pobierają trawę, a krowy zwiększają wydajność mleczną. Hodowcy powinni również pamiętać, że bydło a w szczególności mięsne to zwierzęta stadne o rytmie dobowym i na pastwisku czują się najlepiej.
Pobieranie paszy, picie wody oraz zachowania społeczne odbywają się w ciągu dnia, a w nocy zwierzęta przede wszystkim odpoczywają, Sposób zachowania jest uwarunkowany genetycznie, a jego zmiana, prowadzi do spadku wydajności i chorób. W stadzie panuje spokój, gdy krowy znają się, a każda z nich ma swoje miejsce w hierarchii stadnej. Obserwacje i doświadczenia wykazują, że krowy mamki utrzymywane w przyjaznych warunkach środowiskowych produkują więcej, są zdrowsze i dłużej żyją. Rozpoczynając wypas warto pamiętać, że zwierzęta po zimie są spragnione przestrzeni i mogą uszkodzić ogrodzenie. Dlatego zaleca się, aby w pierwszych dniach bydło wypędzać po nakarmieniu do kwatery obszernej z solidnym ogrodzeniem stałym. Następne obszary wypasu mogą być już wydzielone pastuchem elektrycznym. Przejście z żywienia zimowego na zielonki przeprowadzać stopniowo. Na początku przez 7-10 dni wypędzać bydło nakarmione na 2-3 godziny i stopniowo wydłużać czas wypasu. Walory odżywcze zielonki oraz korzystne działania promieni słonecznych, ruchu i świeżego powietrza poprawiają wzrost i rozwój cieląt, zwiększają zdrowotność i rozrodczość stada oraz długość okresu użytkowania i wydajność krów.
Optymalna obsada na 1 ha pastwiska wynosi 1-2 krowy mamki z cielętami. Natomiast Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej (Dyrektywa azotanowa) – zaleca nie przekraczać 2 DJP/ha nawet na najlepszych użytkach zielonych ze względu na ochronę wód i środowiska, a występujący nadmiar zielonki zebrać na siano lub sianokiszonkę.
Czas odrostu trawy do wypasu zależy od pory roku i wynosi: wiosną 17-20 dni, latem około 27 dni, a jesienią 40 dni. Krowa powinna pobrać dziennie 30-45 kg zielonki i 2-3 kg słomy. Z 1 m2 pastwiska krowa pobiera średnio 2 kg zielonki.
W okresie wiosny na pastwisku występuje nadmiar paszy, później jej braki. Nadwyżkę zielonki należy zakonserwować, a po odroście powierzchnia ta jest stopniowo włączana do wypasu w miarę słabnięcia tempa odrostu runi. Na wydajnych użytkach zielonych zalecany jest system rotacyjno-kwaterowy z podziałem na kilka kwater grodzonych trwale lub elektrycznie. Obsada nie powinna być większa niż 1,5 krowy mamki z potomstwem na jeden ha, a użytkowanie pastwiska przemienne wypas i koszenie nadmiaru zielonki z przeznaczeniem na siano i kiszonkę. Użytki zielone ekstensywne o dużym areale można użytkować bez podziału na kwatery. Wypas wolny i ciągły sprzyja krzewieniu się traw oraz tworzeniu bogato ulistnionych pędów. Należy przynajmniej, by raz na rok wykosić niedojady, aby nie dopuścić do rozwoju zachwaszczenia.
Zaletą obszernych kwater jest spokój w stadzie, bo bydło dobrze się czuje i jest bezpieczne na dużym terytorium. Również warunkiem niezbędnym dobrego samopoczucia i spokojnego zachowania jest łatwy i stały dostęp stada do miejsc zadrzewionych i zacienionych, gdzie jest woda oraz słoma w zadaszonych paśnikach i lizaki solne. W przypadku braku naturalnych miejsc schronienia należy wydzielić i urządzić specjalną kwaterę wypoczynkową na suchym gruncie wyposażoną w paśniki i miejsca do pojenia oraz zadaszone wiaty chroniące przed upałami. Do kwatery tej należy zwierzętom zapewnić swobodny dostęp (z obszaru i na obszar) wypasany poprzez odpowiednie rozplanowanie i wygrodzenie dróg dojścia wyposażonych w bramki sterujące.
Trawa zawiera dużo białka a mało włókna, suchej masy i niektórych składników mineralnych. Dlatego przez cały okres pastwiskowy konieczny jest stały dostęp bydła do słomy (w zadaszonych karmnikach), wody i lizawek solnych wzbogaconych w makro i mikroelementy lub mieszanek mineralnych w formie proszku w pojemnikach zadaszonych. Zwierzęta muszą być przyuczone do korzystania z formy sypkiej dodatków wtedy będą wyjadać całą zawartość podanej mieszanki (w przeciwnym razie będą ją sortować). Słoma stanowi uzupełnienie włókna oraz okresowego niedoboru pasz objętościowych w żywieniu pastwiskowym bydła. Stały dostęp do niej daje krowom uczucie sytości, wypełnienia i zaspokojenia głodu fizycznego. Włókno zawarte w słomie spowalnia przechodzenie treści przez żwacz, pozwala na dłuższe zaleganie masy w przedżołądkach oraz stymuluje odruch przeżuwania. Słoma w żwaczu tworzy “poduszkę” utrzymującą się w jego górnej części, pozwalając mikroflorze celulolitycznej na intensywny rozwój. Skarmiana słoma stymuluje również krowę do żwania i produkcji większej ilości śliny (pow. 60 litrów w ciągu doby). Ślina ma odczyn zasadowy (alkaliczny) i naturalnie buforuje żwacz nie dopuszczając do jego zakwaszenia i zapobiega biegunkom.
Najlepszym rozwiązaniem jest całodobowe utrzymanie stada na pastwisku. Bydło najchętniej wypasa się o wschodzie i po zachodzie słońca, gdy na trawie jest rosa. W okresie upałów już przed godziną dziesiątą zwierzęta szukają chłodu by się położyć i przeżuwać.
Podczas wypasu bydła możliwe są sezonowe wahania kondycji. Są one dopuszczalne, ponieważ przy lepszym żywieniu zwierzęta szybko poprawiają swoją kondycję, a młode bydło rekompensuje wzrost i rozwój. Ważne jest, aby gorsze żywienie nie trwało długo i nie pogarszało płodności krów oraz ich zdolności do wykarmienia urodzonych cieląt. Zbyt dobra kondycja (zapasienie) krów w okresie od odsadzania cieląt do następnego porodu, jest szkodliwa – zbyt duże cielęta, utrudnione porody, zwiększa się możliwość wystąpienia komplikacji poporodowych. W okresie późnojesiennym zwierzęta zwiększają apetyt oraz przygotowują się do zimy zwiększając warstwę tłuszczu i pokrycie gęstą sierścią. Krowy mięsne, gdy zakończą sezon wypasu w dobrej kondycji, mogą być żywione zimą wyłącznie paszami objętościowymi (siano, kiszonki, słoma).
W celu dokarmiania cieląt wydziela się kojce i wyposaża je w karmniki na paszę treściwą i siano oraz poidła z wodą. W ścianie bocznej wygrodzenia są otwory przejściowe o regulowanej szerokości 40-55 cm i wysokości 100-110 cm służące do swobodnego wchodzenia i wychodzenia cieląt. Wczesne pobieranie pasz stałych (treściwe, siano) znacznie przyspiesza rozwój żwacza i osiągnięcie odpowiednich wzajemnych proporcji pomiędzy poszczególnymi częściami, przedżołądków, co poprawia w przyszłości pobieranie i wykorzystanie pasz objętościowych.
W mleku jest białko, a brakuje energii, dlatego należy dokarmiać ziarnem zbóż gniecionym z dodatkiem całych nasion (kukurydza, jęczmień, owies) do wieku 2 miesięcy. Podawana pasza w takiej formie zwiększa perystaltykę jelit i przyspieszają wzrost brodawek żwacza. Po ukończeniu drugiego miesiąca życia, kiedy następuje poszerzenie otworu żwaczowo-czepcowego, całe ziarna zbóż, głównie kukurydzy przechodzą niestrawione. Dlatego, gdy zaobserwuje się obecność ziarna w kale należy wtedy go gnieść lub grubo śrutować a białko można uzupełnić śrutą sojową nie więcej niż 10 do 20%.
Należy pamiętać, że bydło mięsne mają silny instynkt macierzyński i agresywnie bronią cieląt. Szczególnie atakują obce psy i inne nieznane im zwierzęta. Dlatego osoby postronne nie mogą wchodzić do ogrodzenia a obsługa powinna być zawsze rozpoznawalna dla zwierząt (głos, ubiór) oraz zachowywać spokój i stanowczość, a najlepiej jest przywoływać i wabić stado.
W celu wykonania zabiegów weterynaryjnych i zootechnicznych należy poskramiać bydło w specjalnej zagrodzie kończącej się wąskim korytarzem unieruchamiającym. Zwierzęta są spokojniejsze, gdy znajdują się w wąskim korytarzu przepędowym (ustawiając się jedno za drugim) zakończonym poskromem. Regularne wabienie zwierząt paszą do zagrody ułatwia wykonanie zabiegów w całym stadzie, które przy takim postępowaniu stają się bezproblemową czynnością.
Przy wypasie zwierzęta muszą być wolne od pasożytów żołądkowych – jelitowych i płucnych oraz motylicy wątrobowej. Preparaty zwalczające pasożyty należy podawać całemu stadu, na początku i na końcu okresu pastwiskowego, a w czasie pastwiskowania powinno się kontrolować czy leczenia nie powtórzyć. W celu ochrony przed owadami należy zabezpieczyć grzbiety zwierząt specjalnymi preparatami, lub wyposażyć kwatery wypoczynkowe w czochradła pokryte odpowiednim preparatem. Podczas „czochrania” zwierzęta przenoszą preparat na swój grzbiet i kark co zabezpiecza je przed natrętnymi owadami.
Opracowała Martyna Machul
