Do grona szkodników odpowiedzialnych za największe straty wosku trzeba zaliczyć gatunki moli woskowych (barciaków). Wyróżnia się dwa gatunki barciaków powszechnie występujące w pasiekach: barciaka większego (Galleria mellonella) i barciaka mniejszego (Achroia grisella). Barciak większy, znany powszechnie jako motylica woskowa duża, jest szarym lub szarobrązowym motylem o długości ciała 10-14 mm, zaś barciak mniejszy ma ubarwienie od ciemno popielatej do żółtoszarej i jest długości 10 mm. Cykl rozwojowy obu szkodników jest zbliżony do siebie.
Dorosłe postacie motylicy nie odżywiają się gdyż ich aparat gębowy jest uwsteczniony. Postać dorosła samicy żyje 7 – 12 dni a samiec 10-26 dni. Samica przedostaje się do ula lub magazynu nocą, składa jaja na plastrach, ramkach jak i innych elementach ula czy ścianach magazynu. W odpowiednich warunkach w ciągu swojego życia samica może złożyć ponad 1800 jaj. Jaja te są białe i owalne, wielkości 0,3 mm. Rozwój zarodka trwa 5-8 dni po czym z jaja wykluwa się 1mm larwa. Larwy są bardzo żarłoczne, żywią się substancjami zawartymi w plastrach, głównie oprzędami i odchodami larw pszczelich oraz pierzgą. Dlatego też chętnie odżywiają się przeczerwionymi, ciemnymi plastrami. Cechą charakterystyczną dla żerowania gąsienicy barciaka jest drążenie tuneli osnutych białą przędzą która ma ochronić larwę przed pszczołami. Zależnie od ilości, jakości pożywienia oraz temperatury okres żerowania gąsienicy w warunkach sprzyjających może skrócić się do 3 tygodni. W warunkach ulowych trwa od 5 do 8 tygodni, w tym czasie larwy osiągają wielkość 20 mm. W niższych temperaturach cykl ten wydłuża się, a przy temperaturze poniżej +10°C zostaje zahamowany, larwa jednak nie ginie. Gdy temperatura znowu wzrośnie kontynuuje żerowanie. Gąsienice barciaka mniejszego często żerują w rodzinach pszczelich, zwłaszcza w okresie wiosennym. Sprzyja temu zaleganie na dnie ula nieuprzątniętego osypu zimowego z dużą ilością pochodzących z zasklepu resztek woskowych, w którym znajdują warunki do żerowania i przepoczwarzania. Dojrzałe larwy po zakończeniu rozwoju wyszukują odpowiedniego miejsca na budowę kokonu w którym po 8 dniach następuje przepoczwarzenie się w osobnika dorosłego. Częstym miejscem wybieranym przez te gąsienice są otwory do nawlekania drutu, kąty ramek i inne szczeliny, przy czym larwy barciaka dużego potrafią wgryźć się w ściany ula po czym rozpoczynają przędzenie kokonu.
Barciak większy jest raczej szkodnikiem magazynów pasiecznych, podczas gdy typowym szkodnikiem ulowym jest barciak mniejszy. W silnej rodzinie pszczoły same usuwają gąsienice barciaka, problem może dotyczyć tylko słabych rodzin, zwłaszcza gospodarujących na zbyt obszernym gnieździe. Czasem larwy barciaka mogą stanowić zagrożenie także dla czerwiu pszczelego. Niepokojone przez nie larwy pszczele odsuwają się w stronę wylotów komórek, co zmusza pszczoły do podwyższania ich ścian przez dobudowanie charakterystycznego kołnierzyka, w czasie przeobrażania brak jest na tych komórkach pełnego zasklepu i widać leżący w nich czerw, najczęściej w stadium poczwarki z ciemniejącymi już oczami. Uszkodzone przez gąsienice larwy pszczele giną lub wygryzają się z nich pszczoły z niedorozwiniętymi odwłokami, częściowo oplecione oprzędem barciaka.
Najważniejszym sposobem ograniczenia liczebności barciaka jest zachowanie czystości w ulach i magazynie. Z wiosny należy usunąć z dennic resztki osypu, gdyż barciak ma w nich dobre warunki do rozwoju. Ramki usunięte z rodziny za zatwór nie można trzymać zbyt długo, tym bardziej nie należy magazynować ich w pustych ulach na pasieczysku. W czasie sezonu plastry zabrane z rodzin pszczelich powinno się na bieżąco oceniać. Plastry opanowane przez barciaka lub ciemnie należy szybko przetopić. Plastry przeznaczone do dalszego użytku umieszczamy na stojakach lub regałach z zachowaniem odpowiednio dużej odległości między nimi. Pomieszczenia i magazyny pasieczne przeznaczone do przechowywania plastrów powinny być suche, chłodne i zabezpieczone przed dostępem gryzoni. Wszystkie stadia rozwojowe barciaków są wrażliwe na niskie temperatury. Poniżej +10°C ich rozwój ustaje, ale w tej temperaturze jaja mogą przeżywać nawet rok, a larwy i poczwarki kilka miesięcy. W temperaturze -5°C giną gąsienice barciaków, a poczwarki i jaja poniżej -10°C, jeżeli taka temperatura utrzymuje się przez dwa dni. Plastry przeznaczone do przechowywania aby uchronić je przed szkodnikami należy poddać działaniu kwasu octowego lub zasiarkować. Zabiegi te należy wykonywać w szczelnych magazynach lub innych szczelnych pojemnikach, lecz nadają się do tego również korpusy ulowe ułożone w słupach i owinięte folią. Do tak przygotowanych korpusów wypełnionych ramkami, umieszcza się w górnej części pojemnik z kwasem octowym. Na jeden korpus (10 ramkowy) przeznacza się około 150 ml kwasu octowego lodowatego lub 180 ml 85% kwasu technicznego. Odparowywanie kwasu powinno przebiegać w temperaturze powyżej 17o C, a samo odkażanie powinno przebiegać co najmniej 7 dni. Do zasiarkowania 1m3 należy przeznaczyć 50-200 g siarki, przy czym zabieg należy powtórzyć 2-3 razy w odstępnie 5-10 dni.
Michał Chabros
