Czy jest zapotrzebowanie na nasiona i włókno lniane?

W ostatnim okresie obserwuje się rosnące zainteresowanie produkcją lnu oleistego w Polsce i wielu innych krajach - ze względu na jego korzystne właściwości zdrowotne oraz rosnące znaczenie jako wartościowy składnik paszy dla zwierząt. W 2023 roku powierzchnia upraw lnu osiągnęła 6 tysięcy hektarów w Polsce, 143 tys. ha w UE, co stanowi wzrost w porównaniu do sytuacji sprzed czternastu lat, gdy była o połowę mniejsza.

Mimo tego zwiększenia produkcji, krajowe zasoby nasion lnu w Polsce nie spełniają całkowicie zapotrzebowania rynku krajowego, co skutkuje koniecznością uzupełniania braków poprzez import ziarna, głównie z krajów Bliskiego Wschodu. Ten dynamiczny wzrost produkcji lnu oleistego odzwierciedla rosnące zainteresowanie branżą rolniczą oraz świadomość konsumentów dotyczącą korzyści zdrowotnych i żywieniowych płynących z tego cennego surowca.

W czerwcu b.r. w rozmowie z redakcją Agropolska, prezes Polskiej Izby Lnu i Konopi Marek Radwański, wypowiedział się o zapotrzebowaniu na wyroby lniarskie w krajach Unii Europejskiej, jak również o potrzebnym wsparciu finansowym. "Ich zapotrzebowanie na włókno wynosi ok. 8000 ton rocznie" - poinformował. Podkreślił, że Polska jest obecnie największym producentem przędzy lnianej w Europie. "Włókno lniane gorszej jakości wykorzystuje się do produkcji elementów wygłuszających w samochodach oraz włóknin lnianych – meblarskich oraz mat dezynfekcyjnych. Na tym rynku działają cztery firmy. W tym segmencie roczna konsumpcja włókna w kraju to ok. 1000 ton rocznie" - podał Radwański.

Katalog Unijny obejmuje około 200 odmian lnu, z przewagą odmian jarych, choć istnieje kilkanaście odmian ozimych stosowanych w krajach o łagodniejszym klimacie zimą.

Gatunek ten wykazuje stosunkowo niewielkie wymagania cieplne, za to posiada wysokie wymagania wodne i stanowiskowe. Roczna suma opadów powinna wynosić ok. 500 mm (średnia opadów w Polsce jest ok. 600 mm). Dzięki silnie rozbudowanemu systemowi korzeniowemu len dobrze znosi okresowe niedobory wody.

Len może być uprawiany na terenie całego kraju, jednakże najlepsze warunki panują w Polsce północnej, północno-wschodniej i południowo- wschodniej. Najlepiej udaje się na glebach gliniasto – piaszczystych i piaszczysto – gliniastych kompleksu pszennego bardzo dobrego, żytniego dobrego, czy pszennego górskiego. Wskazane są klasy gleby minimum IVa, o pH w granicach 6,5-6,9 o strukturze gruzełkowatej, przepuszczalnym podłożu i dobrej retencji wody.

Zalecane jest unikanie stanowisk lekkich, piaszczystych, ubogich w próchnicę, kwaśnych ani mocnych zwięzłych glin, iłów i torfów, ze względu na ich podatność do zlewania i zaskorupiania się. Len może być uprawiany po różnych roślinach, ale najlepszymi przedplonami są rośliny zbożowe, okopowe buraki i ziemniaki, koniczyny i mieszanki koniczyny z trawami. Zaleca się uprawę lnu na tym samym polu nie wcześniej niż co 6-7 lat ze względu na nasilenie się chorób, w tym fuzariozy.

Len zostawia dobre stanowisko po sobie dla roślin następczych.

W zależności od przeznaczenia surowca (nasiona, włókno) odmiany dzieli się na:

Odmiany oleiste charakteryzujące się w porównaniu z włóknistymi niższym wzrostem 30-50cm, mocnym i głębokim systemem korzeniowym, kwiatami o dużych płatkach, łodydze krótkiej, silnie rozgałęzionej z licznymi torebkami nasiennymi do 100 szt. na roślinie np. Bukoz, Jantarol, Silesia, Szafir. Plon nasion szacuje się w granicach 16-23dt/ha, a słomy 30-40dt/ha.

Odmiany włókniste są wyższe 50-80cm, o słabszym systemie korzeniowym ok. 60cm, kwiaty maja mniejsze płatki korony, łodyga jest długa i cienka z małą ilością rozgałęzień i małą ilością torebek nasiennych np. Hera, Modran, Nike, Sara, Selena. Pozyskuje się niższy plon nasion 4-12dt/ha i słomy 40-65dt/ha.

Odmiany dwucelowe łączą wysoki plon nasion z wysokim plonem słomy i dużą zawartością włókna na cele techniczne. Plon nasion zbliżony do odmian oleistych, zawartość włókna do form włóknistych. Wysokość i pokrój rośliny pomiędzy oleistymi a włóknistymi.

Przygotowanie stanowiska pod len.

Proces przygotowana stanowiska pod len obejmuje jesienne odchwaszczenie pola poprzez podorywkę po przedplonie, po zbożach 2-3 krotna w celu pobudzenia do kiełkowania chwastów i ich zniszczenia, wymieszania resztek pożniwnych. Następnie orka przedzimowa na głębokość 20-25cm i pozostawiona na zimę w ostrej skibie. Wczesną wiosną bronowanie orki w celu przerwania parowania wody z gleby i zniszczenia siewek chwastów, oraz uprawki przedsiewne w celu przygotowania pola pod siew i ponowne zwalczenie wschodzących chwastów.

Nawożenie obornikiem nie powinno być stosowane bezpośrednio przed uprawą lnu, powoduje wyleganie i większą podatność na choroby.

Wapnowanie tuż przed siewem również powinno być omijane, aby nie pogorszyć jakości włókna.

Siew lnu uzależniony jest od warunków atmosferycznych, a optymalny czas jest zróżnicowany w zależności od regionu Polski. Normy wysiewu nasion różnią się w zależności od odmiany i przeznaczenia (oleiste, włókniste, dwucelowe). Należy zadbać o odpowiednią głębokość siewu (około 2 cm) i stosować odpowiednie maszyny siewne.

Siew lnu uzależniony jest od warunków atmosferycznych, temperatura gleby powinna mieć ok. 7-8˚C (okres kwitnienia kaczyńca i zawilców), a optymalny czas jest zróżnicowany w zależności od regionu Polski:

• dla północnej Polski, przy wyjątkowo wczesnej wiośnie, w II i III dekadach kwietnia,
• dla Polski środkowej – najczęściej w I połowie kwietnia,
• dla Polski południowej (Dolny Śląsk), przypada przy wyjątkowo wczesnej wiośnie, na koniec marca, najczęściej jednak w I dekadzie kwietnia.

Jeżeli wiosna jest późna, czas siewu lnu można przesunąć, ale nie więcej jednak niż o 1-2 tygodnie.

Normy wysiewu nasion różnią się w zależności od odmiany i przeznaczenia, jakości nasion. Należy zadbać o odpowiednią głębokość siewu ok. 2cm i rozstawę rzędów jak dla zbóż co 12cm lub siewie pasowym co 24 cm

Norma wysiewu nasion kwalifikowanych odmian oleistych 50 (PB) -70(B) kg/ha, większa dla odmian włóknistych 110-130kg/ha

Nawożenie zależy od przeznaczenia:

Na glebach ubogich w azot mineralnych zaleca się 60-70% dawki azotowej wysiać przedsiewnie, a na glebach o średniej zawartości azotu mineralnego nawożenie stosuje się pogłównie od fazy jodełki. Rośliny są wrażliwe na niedobór azotu. Od fazy jodełki można oprócz nawozów sypkich dokarmiać dolistnie np. wodnym roztworem jedno- lub 7-wodnego siarczanu magnezu (odpowiednio do 6 lub 10 kg/ha), mocznikiem (do 10 kg) i nawozem borowym (150 g B/ha).

Ochrona chemiczna lnu przed agrofagami jest mocno ograniczona, szczególnie herbicydowa. Na chwasty dwuliścienne są tylko dopuszczone środki przedwschodowe, do 3 dni po siewie, na jednoliścienne po wschodach do fazy 6 liścia właściwego. Głównym zagrożeniem przy uprawie lnu są choroby przenoszone przez zanieczyszczony materiał siewny, resztki roślin, czy glebę – fuzarioza, septorioza, szara pleśń, rdza lnu, mączniak czy antraknoza. Jeżeli chodzi o szkodniki, najczęściej występujące to pchełka lnowa, długostopka lnowa i wciornastek lnowiec. Do ich zwalczania należy stosować środki zgodnie z zaleceniami IOR.

Zbiór lnu oleistego na nasiona i włóknistego na włókno różnią się terminami i techniką zbioru.

• Na nasiona przebiega w pełnej dojrzałości nasion ok. 110-120 dni od siewu, odbywa się kombajnem zbożowym, ustawienia omłotu jak do rzepaku, na wysokości 10-15cm poniżej wiechy, wilgotność nasion w czasie zbioru nie powinna być wyższa niż 12%. Nasiona są oczyszczane i dosuszane do 7% wilgotności przechowalniczej. Plon nasion z hektara wacha się w zależności od odmiany: włóknistych plon nasion jest niższy w porównaniu do oleistych, wacha się w granicach 4-12 dt, natomiast odmiany oleiste plonują wyżej 16-23 dt.
• Zbiór lnu na włókno wykonuje się w dojrzałości zielono–żółtej, przed pełnią dojrzałości nasion i słomy. Opóźnienie zbioru wpływa na gorszą jakość słomy i obniżenie plonu włókna (pędy są bardziej zdrewniałe). Rośliny są wyrywane z korzeniami przystosowanym kombajnem do zbioru, odziarniane lub nie i ścielone warstwami na polu gdzie zachodzi proces roszenia. Realny plon do pozyskania z hektara u odmian włóknistych 40-65dt słomy, z tego można pozyskać 10 -17dt włókna. Z odmian oleistych pozyskuje się mniej słomy 30-40dt/ha, gdyż głównym celem jest pozyskanie plonu nasion. Proces roszenia słomy ma kluczowe znaczenie dla uzyskania wysokiej jakości surowca. Jest to proces biologicznego rozpadu pektyn, odbywa się na polu metodą słania i trwa 28-40 dni. W czasie roszenia należy odwracać wyścieloną słomę, zwłaszcza przed deszczem (pierwszy raz po 2 tygodniach, kolejny wg zapotrzebowania  - nie można dopuścić do przerośnięcia słomy chwastami). Inną metodą roszenia słomy jest moczenie w specjalnych basenach w gospodarstwie – rzadziej stosowane.

Mechaniczne międlenie i trzepanie zroszonej słomy lnianej ma na celu wydobywanie włókna technicznego.

Len dwucelowy łączy wysokie plony nasion z wysokim plonem słomy, co sprawia, że jego zbiór przypomina zbieranie odmian włóknistych, ale w fazie pełnej dojrzałości nasion.

Oczywistym faktem jest rosnące zapotrzebowanie zarówno na nasiona lnu, jak i na same włókno lniane. Współczesny rynek wykazuje zwiększone zainteresowanie zarówno korzyściami zdrowotnymi płynącymi ze spożycia nasion lnu, jak i wszechstronnym zastosowaniem włókna lnianego w przemyśle. To potwierdza rosnącą świadomość społeczną dotyczącą wartości odżywczych nasion lnu, a także zrównoważonego podejścia do wykorzystania surowców naturalnych.

Monika Jasińska