Najczęściej do ochrony roślin przed agrofagami stosowane są środki chemiczne, które są dość dobrze znane rolnikom, popularne, proste w zastosowaniu i szybkie w działaniu. Natomiast sporadycznie stosowane są preparaty biologiczne, które są bezpieczne, nie mają negatywnego wpływu na człowieka, ani na środowisko. Ochrona biologiczna polega na wykorzystaniu naturalnych wrogów, tj. mikroorganizmów (wirusów, bakterii, grzybów) do ograniczenia populacji sprawców chorób i szkodników w uprawach roślin.
Działanie biofungicydów na patogeny polega na konkurencji ich o miejsce i składniki pokarmowe z patogenem lub na pasożytnictwie i antybiozie. Antagonistyczne mikroorganizmy rozkładają zarodniki i strzępki grzybni patogena i w ten sposób nie dopuszczają do rozwoju choroby. Dlatego środki mikrobiologiczne powinny być stosowane zapobiegawczo. Przykładem takich biofungicydów są: Serenade ASO, Poliversum WP, Botector, Prestop WP, Julietta, Xilon WP.
Są też biopreparaty, które działają na szkodniki. Maja one różne mechanizmy działania, np. dostają się do wnętrza szkodnika wraz z pokarmem i niszczą go od środka lub atakują owada z zewnątrz zasiedlając jego ciało, następnie strzępki grzybni przenikają do wnętrza ciała powodując jego śmierć, np.: BioBit, DiPel DF, Florbac, XenTari WG, Xtreem, Lepinox Plus, Naturalis.
Biologiczne preparaty częściej są wykorzystywane do upraw pod osłonami. W uprawach pod tzw. „chmurką” środki mikrobiologiczne nie cieszą się dużą popularnością. Ale wszystko idzie w kierunku ograniczania stosowania pestycydów, Europejski Zielony Ład zakłada zmniejszenie zużycia chemicznych pestycydów o 50% do 2030 roku. Polska choć nie przoduje w ilości zużywanych środków ochrony, to i tak będzie uczestniczyć w tym procesie. Corocznie wycofywane są kolejne substancje czynne. Oznacza to, że większy nacisk będzie na stosowanie metod nie chemicznych: agrotechnicznych, fizycznych, mechanicznych i biologicznych. Aby zachęcić producentów do stosowania środków mikrobiologicznych w Planie Strategicznym na lata 2023-2027 przewidziano w ramach ekoschematów dofinansowanie do biologicznej ochrony roślin i Integrowanej Produkcji Roślin. Elementem Integrowanej Produkcji jest integrowana ochrona, która zakłada stosowanie w pierwszej kolejności metod nie chemicznych, w sposób minimalizujący zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska, a dopiero później sięganie po środki chemiczne. Aby środek biologiczny mógł znaleźć się w obrocie i być stosowany musi mieć rejestrację w danej uprawie podobnie jak to jest ze środkami chemicznymi.
Gdzie można znaleźć informacje o zarejestrowanych środkach mikrobiologicznych?
Najprościej poprzez wyszukiwarkę środków ochrony roślin na stronie MRiRW https://www.gov.pl/web/rolnictwo/wyszukiwarka-srodkow-ochrony-roslin---zastosowanie.
Po rozwinięciu filtrów, w polu „środek mikrobiologiczny" wybieramy opcję "TAK". Na chwilę obecną (XI.2023) jest 339 pozycji środków mikrobiologicznych zarejestrowanych w różnych uprawach. Natomiast w uprawach sadowniczych jest 92, warzywniczych – 148, roślinach rolniczych – 30, które opierają się na 17 substancjach czynnych. Wyszukiwanie można zawęzić poprzez wybór odpowiednich filtrów odnośnie konkretnej uprawy, agrofaga, rodzaju środka (insektycyd, fungicyd), substancji czynnych. Można również pobrać rejestr środków ochrony roślin (plik MS Excel) ze strony https://www.gov.pl/web/rolnictwo/wyszukiwarka-srodkow-ochrony-roslin, otworzyć go i w kolumnie P "Uwagi" wyfiltrować wartość nr 3 (co oznacza, że jest to środek mikrobiologiczny). Po wyszukaniu środka należy przejść do etykiet zamieszczonych na stronie internetowej https://www.gov.pl/web/rolnictwo/etykiety-srodkow-ochrony-roslin i zapoznać się z informacjami zawartymi w etykietach.
Tab. Substancje czynne występujące w preparatach biologicznych zarejestrowane w sadownictwie, warzywnictwie i roślinach rolniczych
|
Uprawy |
Substancje czynne fungicydów |
Substancje czynne insektycydów |
|
Sadownicze |
Trichoderma asperellum Aureobasidium pullulans Candida oleophila Pseudomonas sp. Pythium oligandrum Bacillus amyloliquefaciens Trichoderma harzianum Rifai Trichoderma atroviride SC1
|
Bacillus thuringiensis Metarhizium anisopliae Beauveria bassiana wirus granulozy zwójki siatkóweczki (Adoxophyes orna (AoGV)) entomopatogeniczny wirus z rodziny Baculoviridae Cydia pomonella Granulosis Virus |
|
Warzywnicze |
Bacillus amyloliquefaciens Trichoderma asperellum Coniothyrium minitans Pseudomonas sp. Pythium oligandrum Trichoderma harzianum Rifai Trichoderma atroviride SC1 |
Bacillus thuringiensis Paecilomyces fumosoroseus Beauveria bassiana Isaria fumosorosea, |
|
Rolnicze |
Trichoderma asperellum Bacillus amyloliquefaciens Coniothyrium minitans Pythium oligandrum Pseudomonas sp.
|
Bacillus thuringiensis Beauveria bassiana |
Zaletą preparatów biologicznych jest brak odporności szkodników i patogenów na produkty pochodzenia naturalnego. Można je stosować przemiennie ze środkami chemicznymi. Należy zwrócić uwagę, aby zabiegi wykonywać w odpowiednich warunkach temperaturowych i wilgotnościowych oraz w odpowiednim terminie, zgodnie z zaleceniami zawartymi w etykiecie, ponieważ nieprawidłowe stosowanie produktów może wpłynąć na osłabienie ich skuteczności.
Alicja Pawlak-Zdziechowska
