Gospodarka nawozami zielonymi w obliczu obecnej sytuacji, kiedy ceny nawozów mineralnych znacznie wzrosły i przy braku dostępności nawozów naturalnych staje się jednym z elementów dobrej praktyki rolnej. Wysiew międzyplonów ma istotne znaczenie w wielu kwestiach związanych z utrzymaniem żyzności gleby, zapewnieniem wysokich plonów, ale również zapewnia ochronę gleby przed erozją. Można więc powiedzieć, że jest to praktyka korzystna pod względem ekonomicznym, ale również środowiskowym. Niezwykle ważne jest, aby umiejętnie dobierać rośliny do rodzaju gleby z uwzględnieniem zasad prawidłowego płodozmianu.
Rośliny poplonowe są swego rodzaju ,,magazynem składników pokarmowych”, gdyż pobierają składniki, które zostały w glebie po zbiorze rośliny głównej i zapobiegają w ten sposób ich wymywaniu. Zwłaszcza rośliny mające rozbudowany system korzeniowy pobierają trudno dostępne związki fosforu i potasu z głębokich warstw gleby. Dzięki temu spulchniają też glebę i powodują, że rośliny następcze mogą równie głęboko się korzenić i pobierać składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby. Szczególną funkcję pełnią rośliny motylkowate, które dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi asymilują azot atmosferyczny. Można więc śmiało powiedzieć, że dzięki uprawie tej grupy roślin, które wbudowuje azot w swoją masę zostaje podniesiona żyzność gleby, co jest szczególnie istotne w gospodarstwach ekologicznych, gdzie stosowanie mineralnych form azotu jest zabronione. Należy tutaj wspomnieć o funkcji fitosanitarnej poplonów, która polega na przerywaniu biologicznych cykli rozwojowych szkodników i chwastów. Rośliny z tej samej rodziny nie mogą być uprawiane po sobie, a więc międzyplony mogą być dobrym przerywnikiem w uprawie zbóż. Z pewnością rośliną poplonową godną uwagi jest gryka zwyczajna. W doświadczeniach polowych udowodniono, że wykazuje ona działanie chwastobójcze oraz skutecznie radzi sobie w walce z pędrakami. Rośliny poplonowe możemy wykorzystywać na kilka sposobów. W gospodarstwach z produkcją zwierzęcą mogą one być dodatkowym źródłem paszy, a przyorywane w glebę są tylko resztki pożniwne. Wykorzystuje się tutaj rośliny dające duży plon zielonej masy takie jak: groch pastewny, łubiny, słonecznik, rzodkiew pastewną. W pozostałych gospodarstwach praktykuje się zazwyczaj przyorywanie całych roślin na polu, gdzie rosły. Możliwy jest również kośny sposób użytkowania, kiedy to skoszoną biomasę przewozi się na inne pole, gdzie jest ona przyorywana.
Wybierając gatunek rośliny poplonowej rolnicy zwykle kierują się dostępnością nasion, które zazwyczaj posiadają jako materiał własny bądź też ceną nasion na rynku. Warto jednak wziąć pod uwagę inne kwestie, aby prawidłowo dobrać gatunek rośliny poplonowej na dane pole. W zależności od tego jakie posiadamy gleby rośliny poplonowe będą pełnić różne funkcje. Na glebach ciężkich będą one miały przede wszystkim za zadanie rozluźnienie ich głębszych warstw. Z tego względu polecane są tutaj rośliny, które głęboko się korzenią takie jak bobik, wyka, rzepak, rzepik ozimy, rzepa ścierniskowa. Na glebach lekkich, które szybko tracą wilgoć, jak również są podatne na wymywanie składników pokarmowych rośliny poplonowe mają za zadanie utrzymywanie wilgoci, składników odżywczych oraz zapobieganie stratom azotu poprzez tworzenie okrywy zimowej. Na takie gleby zaleca się stosowanie takich roślin jak gorczyca biała, facelia błękitna, gryka zwyczajna, łubin żółty lub też mieszanki tych roślin. Na glebach średnich zaleca się uprawę w poplonie słonecznika, gorczycy białej, rzodkwi oleistej, wyki, traw.
Międzyplony mogą być wysiewane w różnych terminach w zależności od tego jaki gatunek rośliny jest uprawiany przed wysiewem rośliny poplonowej oraz tego jaką roślinę następczą planujemy w płodozmianie. Międzyplony ścierniskowe wysiewane są po zbiorze roślin wcześnie schodzących z pola w terminie od początku lipca do końca sierpnia, a przyorywane pod koniec października. Wysiewa się je przede wszystkim pod rośliny z wczesnym terminem siewu lub sadzenia na wiosnę. Jako międzyplony jare sprawdzą się takie rośliny jak gorczyca biała, rzodkiew oleista, mieszanki tych roślin z roślinami bobowatymi. Międzyplony ozime wysiewane są we wrześniu bądź październiku, a przyorywane na wiosnę następnego roku. Uprawiamy je po roślinach późno schodzących z pola, nie wytwarzają zbyt wiele masy zielonej i muszą cechować się zimotrwałością. Zaleca się tutaj gównie wysiew traw oraz roślin motylkowatych (koniczyna biała, wyka ozima, rzepik ozimy, życica wielokwiatowa). Międzyplony ozime stosujemy głównie pod warzywa z późnego siewu lub rozsady (np. kapusta głowiasta, kalafior, brokuł na jesienny zbiór, dynia zwyczajna). Niektórzy rolnicy stosują również wsiewki poplonowe, które wysiewane są w miesiącach letnich w gatunek uprawiany w plonie głównym i pozostają na polu po ich zbiorze. Dobrze sprawdzą się tutaj rośliny, które dobrze znoszą zacienienie np. seradela uprawna, koniczyna, trawy. Często też pozostają na polu po zbiorze plonu głównego do kolejnego roku lub przez kilka kolejnych lat.
Jako nawóz zielony może być również wykorzystywana roślina uprawiana w plonie głównym, jednakże na glebach lepszych uprawa taka nie będzie opłacalna ekonomicznie. Dobrym pomysłem będzie natomiast uprawa w plonie głównym roślin głęboko korzeniących się na glebach lekkich, bardziej wymagających. Ponadto dodatkową zachętą dla rolników, która pomagała chociażby zrekompensować poniesione koszty były do tej pory dopłaty do poplonów w ramach działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego. Planuje się że, w kolejnych latach praktyki te również będą dofinansowywane w ramach Ekoschematów uwzględnionych w ramach Planu Strategicznego dla WPR na lata 2023-2027.
Katarzyna Kozak