Rolnik, który przystąpił do systemu rolnictwa ekologicznego musi podlegać nadzorowi.
Wymóg kontroli gospodarstwa ekologicznego narzuca rozporządzenie Rady (WE) 834/2007. Szczegółowe jej wymagania wytycza natomiast rozporządzenie Rady (WE) 889/2008.
Kontrola ma na celu potwierdzić zgodność prowadzonej produkcji w gospodarstwie z zasadami rolnictwa ekologicznego. Podstawą do jej przeprowadzenia jest wysłane do wybranej Jednostki Certyfikującej (JC) "Zgłoszenie podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego" oraz podpisanie umowy o współpracy z JC. Po pomyślnie zakończonej kontroli, rolnik otrzymuje certyfikat ekologiczny na wytwarzany produkt.
Jakich kontroli może spodziewać się rolnik ekologiczny ?
Rolnik może spodziewać się przede wszystkim kontroli pełnej (tzw. rocznej) i wyrywkowej. Kontrole te przeprowadzane są przez inspektorów JC.
Kontrole pełnoroczne mogą być zapowiedziane (telefonicznie lub listownie) lub niezapowiedziane. Mogą one mieć miejsce tylko jeden raz w roku. Są obligatoryjne i prowadzi się je u producenta corocznie przez czas trwania umowy producenta z JC. Przeprowadzane są one zazwyczaj podczas okresu wegetacyjnego, ale mogą mieć miejsce także poza nim.
Oprócz kontroli pełnorocznej JC może przeprowadzić kontrole wyrywkowe, zwane też dodatkowymi lub powtórnymi. Podlega im co najmniej 10 % producentów będących pod opieką danej JC. W pierwszej kolejności typowani są do niej rolnicy, u których podczas kontroli pełnej zostały stwierdzone niezgodności lub braki. Mogą również odbywać się u rolników, u których nie zaobserwowano niezgodności w trakcie badania obligatoryjnego, ale zostali do niej wytypowani na podstawie tzw. szacowania ryzyka w produkcji ekologicznej. Przykładowo: większe ryzyko występuje w gospodarstwie, w którym prowadzona jest produkcja ekologiczna i konwencjonalna, niż w gospodarstwie prowadzonym wyłącznie metodami ekologicznymi. W związku z tym do kontroli powtórnej zostanie wytypowane przez JC gospodarstwo z produkcją ekologiczną i konwencjonalną. Kontrole wyrywkowe mogą być prowadzane co najmniej raz w ciągu całego roku kalendarzowego.
Podsumowując: każdy producent ekologiczny w danym roku kalendarzowym podlega kontroli pełnej i w tym okresie może nie mieć kontroli powtórnej, bądź mieć co najmniej jedną dodatkową.
Jak przebiega kontrola gospodarstwa przeprowadzana przez JC ?
Podczas kontroli powinien być obecny właściciel gospodarstwa lub jego pełnomocnik po uprzednim okazaniu pisemnego pełnomocnictwa. Obowiązkiem inspektora jest przedstawienie upoważnienia do kontroli oraz przekazanie informacji o poufności danych producenta. Jeżeli inspektorowi towarzyszą inne osoby, jak na przykład audytor, praktykant, jego zadaniem jest przedstawienie ich rolnikowi. Następnie osoba kontrolująca zapoznaje producenta z planem wizytacji.
W ramach kontroli pełnorocznej analizie podlega całe gospodarstwo:
- Produkcja roślinna
Kontroli podlegają wszystkie uprawy: ekologiczne wraz z konwencjonalnymi (jeżeli także występują w gospodarstwie). Badaniu podlega ponadto charakter oddzielenia tych upraw względem siebie. Ścisłej kontroli podlegają także nawozy i środki ochrony roślin, celem stwierdzenia, czy w ramach prowadzonej produkcji rolnik nie zastosował nawozów i/lub środków ochrony roślin niedozwolonych w produkcji ekologicznej. Sprawdzany jest ponadto materiał siewny i nasadzeniowy czy nie został zaprawiony niedozwolonymi substancjami chemicznymi. Inspektor szacuje wielkość zbiorów oraz ilość produktów roślinnych zgłaszanych do certyfikacji. W trakcie oględzin rolnik może spodziewać się pobrania próbki roślin lub gleby do badania na niedozwolone pozostałości.
- Produkcja zwierzęca
Jeżeli rolnik zgłosił do JC ekologiczną produkcję zwierzęcą, wówczas kontroli podlegają: pochodzenie zwierząt, minimalne okresy przestawiania ich na produkcję ekologiczną, sposoby żywienia, zapobiegania chorobom, leczenia weterynaryjnego, higiena w budynkach inwentarskich, obsada zwierząt. Ponadto szacowane są ilości produktów zwierzęcych do certyfikacji. W trakcie badania mogą być pobrane również próbki pasz, produktów zwierzęcych (np. jaja kurze) na ewentualną obecność niedozwolonych pozostałości.
- Budynki gospodarcze
Podczas kontroli rolnik zawsze powinien spodziewać się, że sprawdzane będą warunki przechowywania produktów rolnych, pasz oraz nawozów i środków ochrony roślin. W związku z tym producent ma obowiązek udostępnić kontrolującemu budynki gospodarcze do oględzin.
- Wyposażenie gospodarstwa
W trakcie prowadzonego nadzoru, oględzinom zostaną na pewno poddane maszyny i urządzenia do produkcji rolnej, aby móc stwierdzić czy nie wykorzystywane były jednocześnie do upraw i zabiegów ekologicznych i konwencjonalnych. Sprawdzony będzie siewnik zbożowy pod względem zanieczyszczeń zaprawami chemicznymi oraz opryskiwacz ze względu na zanieczyszczenia niedozwolonymi środkami ochrony roślin. Jeżeli kombajn zbożowy był używany w uprawach konwencjonalnych, to kontrolujący sprawdzi czy został on dokładnie wyczyszczony.
- Dokumentacja gospodarstwa.
Inspektor kontroluje zawsze rejestry prowadzone przez rolnika, celem stwierdzenia zgodności z deklarowaną przez niego i faktycznie prowadzoną produkcją. Badaniom podlegają także dowody zakupu i sprzedaży środków produkcji rolnej (faktury, rachunki, paragony, oświadczenia), które mają potwierdzać zgodność prowadzonych rejestrów ze stanem rzeczywistym.
Badanie wymienionych wyżej elementów uzupełnione jest wywiadem, który inspektor prowadzi z producentem przez cały czas trwania wizytacji.
Podczas kontroli wyrywkowej analizie podlega część gospodarstwa, wyszczególniona przez JC, najczęściej na podstawie stwierdzonych niedociągnięć lub braków podczas kontroli pełnorocznej.
Zakończenie kontroli -protokół
Na zakończenie kontroli sporządzany jest protokół, który zawiera pełny obraz zgromadzonych informacji. Jeżeli podczas sprawdzania zostały stwierdzone niezgodności, niedociągnięcia, to powinny być one ujęte w protokole. Rolnik może nie wyrazić zgody na podpisanie protokołu, aczkolwiek taka odmowa nie stanowi przeszkody do prowadzenia dalszego postępowania JC. W przypadku uwag (niedociągnięć) rolnik zobowiązany jest do wdrożenia działań korygujących.
Kontrole innych instytucji
Oprócz omówionych wyżej kontroli (pełnorocznych i wyrywkowych), wynikających z dozoru JC, producent ekologiczny może być kontrolowany także przez: Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARIMR), Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (WIJHARS), Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa (WIORIN) i Powiatowy Inspektorat Weterynarii (PIW).
O dokumentacji raz jeszcze
Podczas prowadzonej kontroli gospodarstwa przez JC, jak również inne instytucje bardzo ważnym elementem, podlegającym analizie, jest dokumentacja. Jeżeli jest ona kompletna, prowadzona na bieżąco, to w dużej mierze usprawnia i przyśpiesza kontrolę. I choć system nadzoru nie polega wyłącznie na weryfikacji znajdującej się u producenta dokumentacji, to jednak pozytywna ocena z jej przeglądu przekłada się zazwyczaj na pozytywny wynik całej kontroli podmiotu na zgodność z wymaganiami. Dlatego też w interesie rolnika jest posiadanie wszystkich wymaganych dokumentów i troska o ich należyte prowadzenie.
Bogdan Hanc