20 maja 2020 Komisja Europejska przyjęła Strategię „od pola do stołu” dla sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywności. Stanowi ona podstawę tworzonego „Nowego Zielonego Ładu” i określa kierunek, w którym ma podążać europejskie rolnictwo.
Ostatnie wydarzenia z czasu pandemii pokazują, jak ważne jest istnienie systemu żywności, który byłby odporny na nieprzewidziane okoliczności, zapewniał dostęp do wystarczających ilości żywności w krótkim czasie i po przystępnej cenie. Dotyczy to również ekstremalnych zjawisk pogodowych, postępujących niekorzystnych zmian klimatu, z którymi mamy do czynienia na co dzień. Potrzebujemy stabilnego, odpornego i zrównoważonego systemu produkcji, dystrybucji i konsumpcji żywności, który będzie odpowiedzią na obecne potrzeby konsumentów i realia środowiskowe..
Celem Strategii jest zbudowanie łańcucha żywności, który będzie korzystny dla konsumentów, producentów, klimatu i środowiska. Wszystkie działania mają za zadanie zmniejszenie śladu środowiskowego i klimatycznego jaki pozostawia cały system żywnościowy: produkcja, przetwarzanie, pakowanie, transport i sprzedaż bezpośrednia, ale także marnotrawienie żywności. Mają prowadzić do transformacji obecnego systemu na bardziej zrównoważone metody produkcji żywności, w której udział będą mieli wszyscy uczestnicy łańcucha żywnościowego, od producenta surowców, aż po końcowego konsumenta.
Przyjęty dokument zakłada finansowanie gospodarstw prowadzących zrównoważone praktyki rolnicze (ekoschematy), które będą przyczyniały się do ograniczenia negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko. Dotacje mają objąć praktyki takie jak agroekologia, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo precyzyjne, rolnictwo węglowe (przyczyniające się do ograniczenia emisji CO2), agroleśnictwo, oraz działania podnoszące dobrostan zwierząt.
Do ważnych założeń Strategii należy nowy zielony model biznesowy: polega on na promowaniu praktyk rolniczych przyczyniających się do sekwestracji dwutlenku węgla w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej. Będą to działania finansowane ze środków WPR lub innych inicjatyw, co pozwoli na ograniczenie emisji CO2 z łańcucha żywnościowego. Opracowane zostaną przepisy dotyczące certyfikacji takich gospodarstw, zasad rozliczania, monitoringu, oraz weryfikacji faktycznego pochłaniania dwutlenku węgla.
Kolejnym założeniem jest promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym. Ogromne ilości surowców pochodzących z gospodarstw rolnych, ale także ze przemysłu spożywczego czy zakładów komunalnych można wykorzystać do produkcji bionawozów, pasz białkowych, bioenergii, tworząc gospodarkę neutralną dla klimatu. Emisję metanu pochodzącego od zwierząt gospodarskich można przetworzyć na energię odnawialną poprzez inwestycje w fermentory beztlenowe. Celem jest podniesienie efektywności energetycznej gospodarstw rolnych i sektora spożywczego, z zaznaczeniem, że inwestycje muszą powstawać z zachowaniem zrównoważenia środowiskowego, oraz bez szkody dla bezpieczeństwa żywności i różnorodności biologicznej.
Strategia zakłada również ograniczenie zużycia nawozów i pestycydów do 2030 roku, odpowiednio o 20% i 50%. Zmiana może wydawać się drastyczna, jednak z uwagi na spustoszenie, jakie wyrządza nadmierne zużycie chemicznych środków ochrony roślin i nawozów syntetycznych w środowisku, radykalne działania wydają się niezbędne. Należy mieć świadomość, że rolnictwo nie tylko ingeruje w środowisko, ale przede wszystkim jest od niego zależne, i w interesie nas wszystkich jest jego ochrona. Ograniczenie stosowania nawozów jest też mocno związane ze zjawiskiem strat składników pokarmowych z gleby. Nadmierne stosowanie nawozów, oraz mała przyswajalność składników odżywczych używanych w rolnictwie doprowadziła do zanieczyszczenia wód, gleb i powietrza. Komisja planuje ograniczenie strat składników pokarmowych z gleby o 50% do 2030 roku, przy jednoczesnym zapewnieniu jej żyzności. Dodatkowo podjęty zostanie szereg działań w celu wprowadzenia alternatywnych rozwiązań w produkcji rolnej i zabezpieczenia dochodów rolników.
Statystyki pokazują, że za 70% emisji gazów cieplarnianych pochodzących z rolnictwa odpowiada sektor zwierzęcy. Natomiast aż 68% gruntów rolnych UE jest wykorzystywanych do produkcji zwierzęcej. Dlatego zdecydowano się na ograniczenie negatywnego wpływu tego sektora na środowisko poprzez bardziej zrównoważone metody produkcji, uniezależnienie UE od importu pasz z wylesianych gruntów, wspieranie produkcji białek roślinnych na terenie Unii Europejskiej, promowanie produkcji niskoemisyjnej, ale także poprzez ograniczenie i kontrolę stosowania antybiotyków i leków (zmniejszenie sprzedaży środków przeciwdrobnoustrojowych o 50% do 2030r.)
Cel zmniejszenia stosowania antybiotyków w produkcji zwierzęcej i akwakulturze ma zostać osiągnięty poprzez podniesienie dobrostanu zwierząt, co wpłynie na ich zdrowotność i jakość produkowanej żywności. Komisja zweryfikuje obecne przepisy dotyczące transportu, i uboju. Pod uwagę jest też brana możliwość etykietowania żywności pod kątem spełniania wymogów dobrostanu zwierząt, także podczas transportu i uboju.
Planowane jest również stworzenie przepisów odnośnie ochrony roślin przed nowymi organizmami szkodliwymi, które mogą zagrażać uprawom w kontekście zmieniającego się klimatu. Wzmocnione zostaną kontrole importu i nadzoru nad materiałem roślinnym na terenie UE. Prowadzone będą tez prace nad bezpieczeństwem nasion i różnorodności. Ułatwiona zostanie procedura rejestracji nowych odmian nasion, także w rolnictwie ekologicznym, Zwiększony zostanie dostęp do odmian tradycyjnych i lokalnych.
Przyszłość WPR w dużej mierze ma opierać się na zrównoważonych metodach produkcji żywności, w tym szczególnie na rolnictwie ekologicznym. Komisja planuje zwiększenie udziału gruntów ekologicznych do 25% wszystkich gruntów rolnych w UE do 2030 roku. Przedstawiony zostanie plan działania w sprawie rolnictwa ekologicznego. Przejście na ekologiczne metody produkcji ma być wspierane przez WPR. Celem jest poprawa wyników środowiskowych i klimatycznych poprzez lepsze wykorzystanie danych, praktyki dodatkowe, nowe technologie. Plan ma także zagwarantować godziwe dochody dla rolników, ukierunkowanie płatności dla osób rzeczywiście uprawiających ziemię i stosujących proekologiczne praktyki. Ekoschematy mają zapewnić finansowanie takich praktyk, jak: rolnictwo precyzyjne, agroekologia (w tym rolnictwo ekologiczne), rolnictwo węglowe, agroleśnictwo.
Strategia „od pola do stołu” promuje skracanie łańcuchów dostaw, co ma zagwarantować stabilność systemu i bezpieczeństwo żywnościowe. Ma za zadanie ograniczyć negatywny wpływ transportu żywności na środowisko i klimat. Wpłynie na wzmocnienie pozycji producentów rolnych, zwłaszcza w kontekście lokalnym.
Komisja Europejska dostrzega potrzebę wsparcia rolników i hodowców w okresie przejściowym, dlatego oferuje pomoc w umocnieniu ich pozycji w łańcuchu żywnościowym i uzyskaniu sprawiedliwego dochodu z prowadzonej produkcji poprzez np. współpracę w ramach organizacji wspólnego rynku produktów rolnych, promowanie producentów regionalnych (z oznaczeniami geograficznymi), wspieranie rozwoju spółdzielczości.
Przyjęta Strategia musi znaleźć się w konstruowanej właśnie Wspólnej Polityce Rolnej, co oznacza że będzie musiała zostać wprowadzona do Krajowych Planów Strategicznych WPR. Ich przygotowaniem mają zająć się władze krajowe poszczególnych państw członkowskich.
Martyna Próchniak