Hodowcy bydła, starając się prawidłowo żywić swoje zwierzęta, zwracają zazwyczaj uwagę na bilansowanie trzech głównych składników dawki pokarmowej: białko, energię i włókno. Mają świadomość, że niedobór lub nadmiar wymienionych komponentów może skutkować bardzo poważnymi problemami w nowoczesnej hodowli bydła zarówno mlecznego jak i mięsnego – nieprawidłowy wzrost i rozwój młodych zwierząt, niskie przyrosty dobowe opasów, spadek wydajności mlecznej krów, zaburzenia w rozrodzie oraz prowadzi do chorób metabolicznych.

W ocenie prawidłowego pokrycia potrzeb pokarmowych krów na te składniki dawki w znacznym stopniu pomocne są raporty wynikowe, z których, analizując poziomy tłuszczu, białka oraz mocznika w mleku, możemy określić, czy dana krowa otrzymuje za mało, za dużo, czy prawidłową ilość danego składnika. Jednak prawidłowo zbilansowana dawka żywieniowa powinna uwzględniać koniecznie jeszcze jeden element, którym jest właściwy poziom związków mineralno-witaminowych.

W zależności od ilości danego pierwiastka w organizmach żywych, związki mineralne możemy podzielić na trzy grupy:

makroelementy: wapń (Ca), fosfor (P), sód (Na), potas (K), chlor (Cl), siarka (S), magnez (Mg),

mikroelementy: żelazo (Fe), miedź (Cu), mangan (Mn), cynk (Zn), kobalt (Co), jod (J), molibden (Mo), selen (Se), fluor (F), chrom (Cr),

pierwiastki śladowe: nikiel (Ni), krzem (Si), bor (Bo), wanad (V), cyna (Sn), glin (Al), ołów (Pb), lit (Li).

Od prawidłowego pokrycia potrzeb zwierząt na makro i mikroelementy zależy (podobnie jak u ludzi) ich wiele funkcji życiowych. To właśnie te pierwiastki pełnią funkcję budulcową, wchodzą w skład hormonów, aktywizują enzymy, regulują ciśnienie osmotyczne i odczyn pH. W konsekwencji mają wpływ na:

  • prawidłowy wzrost i rozwój młodych zwierząt,
  • prawidłowe wskaźniki rozrodu,
  • prawidłowy wzrost i rozwój płodu,
  • wysoki poziom odporności organizmu,
  • obniżenie poziomu komórek somatycznych w mleku,
  • mniejszą ilość stanów zapalnych wymion,
  • ograniczenie występowania stanów zapalnych stawów, racic i skóry,
  • wyższe pobranie pasz objętościowych,
  • mniejszą ilość zaburzeń przemiany materii,
  • wyższą wydajność mleczną,
  • dłuższy okres użytkowania krów.

Pomimo znaczącej roli makro i mikroelementów w żywieniu zwierząt, ciągle popełnianych jest wiele błędów przy bilansowaniu potrzeb pokarmowych na te składniki dawki. W szczególności dotyczą one żywienia krów o wysokiej wydajności mlecznej. Do najczęściej spotykanych nieprawidłowości należą:

- brak stosowania dodatków mineralnych w diecie zwierząt (niski poziom wiedzy hodowców dotyczący znaczenia związków mineralnych) lub ich niewłaściwe stosowanie (niedostosowanie do stanu fizjologicznego zwierząt, np. krowy zasuszone, krowy w laktacji),

- trudność zbilansowania związana z wzajemnym oddziaływaniem pomiędzy poszczególnymi pierwiastkami (synergizm lub antagonizm),

- znaczne różnice dotyczące zapotrzebowania zwierząt pomiędzy poszczególnymi systemami żywienia.

Dlatego też, mając świadomość trudności związanych z żywieniem mineralnym, należy pamiętać, że zarówno niedostateczna ilość makro i mikroelementów jak i ich nadmiar może spowodować poważne problemy w stadach.

Nie możemy również kategoryzować pierwiastków na bardziej lub mniej istotne w żywieniu zwierząt. Zgodnie z prawem Liebiga pierwiastek, który znajduje się w minimum wpływa ograniczająco na cały organizm. Wzrost i rozwój jest uzależniony od tego czynnika, którego w dawce żywieniowej jest najmniej. Dlatego tak ważne jest odpowiednie bilansowanie dawek.

Trudność właściwego pokrycia zapotrzebowania na składniki mineralne wynika z faktu, że w przypadku przeżuwaczy podstawowym źródłem pokarmu są pasze objętościowe. Zawartość poszczególnych pierwiastków, zarówno w paszach objętościowych, jak i treściwych wytwarzanych w gospodarstwach, podlega znacznym zmianom w zależności od składu mineralnego gleby, poziomu nawożenia, warunków pogodowych, czy terminu zbioru. Dlatego też ich poziom często nie odpowiada w pełni zapotrzebowaniu bydła, a w szczególności krów o wysokiej wydajności mlecznej (w 1 kg mleka krowa oddaje z własnego organizmu: 1180 mg Ca, 1140 mg K, 930 mg P, 500 mg Na, 130 mg Mg, 4,5 mg Zn, 0,6 mg Fe, 0,4 mg J i 0,3 mg Cu). W związku z tym bilansując dawkę żywieniową należy koniecznie, zgodnie z zaleceniami producenta, zastosować w żywieniu kompleksowe mieszanki mineralno-witaminowe, dostosowane do wieku i stanu fizjologicznego zwierząt (cielęta, jałówki, krowy zasuszone, stadium laktacji). Inaczej nie jesteśmy w stanie zabezpieczyć poziomu potrzeb zwierząt na składniki mineralne. Przykładem zapotrzebowania na makro i mikroelementy mogą być zalecenia norm NRC dla krów mlecznych.

 

Kompleksowe dodatki mineralno-witaminowe dają szansę zapewnienia pokrycia potrzeb pokarmowych zwierząt na makro i mikroelementy, ponieważ każdy z pierwiastków spełnia w organizmie inną funkcję życiową, wpływając na zdrowotność zwierząt, ich rozród oraz wyniki produkcyjne.

Rola poszczególnych składników mineralnych i objawy ich niedoboru

Pierwiastek

Rola w organizmie

Objawy niedoboru

Wapń - Ca

Podstawowy składnik kości i zębów

Występuje we wszystkich płynach ustrojowych zwierząt (krew, mleko)

Przyspiesza w tkankach aktywność szeregu enzymów regulujących kurczliwość mięśni

Utrzymuje prawidłowe ciśnienie osmotyczne i aktywność buforową stabilizującą pH w tkankach

Uczestniczy w procesach krzepnięcia krwi

Podtrzymuje reaktywność układu nerwowego

Hipokalcemia – zaleganie poporodowe

Zaburzenia w przemianie materii

Zaburzenia we wzroście i rozwoju układu kostnego

Fosfor - P

Drugi obok wapnia podstawowy składnik kości i zębów

Bierze udział w przemianach energii i składników pokarmowych (węglowodanów, białek i tłuszczów)

Reguluje pH krwi, śliny oraz żwacza

Utrata apetytu a w konsekwencji obniżenie kondycji zwierząt

Osłabienie

Obniżenie przyrostów

Łamliwość kości

Zaburzenia w rozrodzie

Obniżenie wydajności mlecznej

 

Magnez -Mg

Bierze udział w wymianie wapniowo-potasowej

Wchodzi w skład różnorodnych enzymów

Niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mięśni i nerwów

Nerwowość, brak apetytu

Osłabienie mięśni

Obniżenie popędu

Tężyczka pastwiskowa

Sód - Na

Reguluje ciśnienie osmotyczne płynów pozakomórkowych

Tworzy ważne systemy buforowe

Uczestniczy w procesie wydzielania śliny

Nieodzowny w prawidłowym funkcjonowania mięśni i nerwów

 

Osłabienie, utrata apetytu

Zahamowanie wzrostu u młodych zwierząt

Obniżenie wykorzystywania energii i białka z dawki pokarmowej

Spadek wydajności mlecznej

Potas - K

Składnik wszystkich komórek zwierzęcych

Główny kation płynu zewnątrzkomórkowego

Reguluje gospodarkę wodną oraz ciśnienie osmotyczne

Wpływa na prawidłową równowagę kwasowo-zasadową

Aktywuje różne systemy enzymatyczne

 

Niedobór występuje bardzo rzadko, ponieważ zazwyczaj dawki pokarmowe zawierają wyraźny nadmiar potasu niż jest to konieczne

Cynk - Zn

Bierze udział w komórkowej przemianie materii

Wchodzi w skład wielu substancji czynnych (hormony, enzymy)

Pełni funkcję ochronną dla skóry

Zahamowanie wzrostu

Wypadanie sierści, uszkodzenie skóry i racic

Zaburzenia w płodności

Zniekształcenie płodów

Spadek wydajności mlecznej

Gorsze wykorzystanie paszy

Podatność na schorzenia wymienia u krów

Osłabienie libido zwłaszcza u samców

 

 

Miedź - Cu

Bierze udział w procesie wytwarzania krwi

Wchodzi w skład enzymów

Odgrywa ważną role w procesach reprodukcji

Utrata apetytu i masy ciała

Zaburzenia w płodności

Anemia

Zaburzenia w systemie nerwowym

Spadek zawartości tłuszczu w mleku

Selen - Se

Wchodzi w skład hormonu chroniącego komórki przed uszkodzeniami spowodowanymi utlenianiem (peroksydaza glutationowa)

Zahamowanie wzrostu

Zaburzenia w płodności

Zatrzymanie łożyska

Żelazo - Fe

Wchodzi w skład hemoglobiny i mioglobiny

Składnik wielu enzymów

Brak apetytu

Anemia

Molibden - Mo

Uczestniczy w przemianie materii

Wchodzi w skład wielu enzymów

Trudności w donoszeniu ciąży

Biegunka

Anemia

Mangan - Mn

Ważny pierwiastek dla tworzenia tkanki łącznej kości

Niezbędny dla normalnego przebiegu procesów rozrodczych

Składnik enzymów biorących udział w przemianie materii

Osłabienie wzrostu młodych zwierząt

Zniekształcenie kości

Osłabienie reakcji immunologicznej i neurologicznej

Obniżone wskaźniki rozrodu (cicha ruja, ronienia)

Kobalt - Co

Wchodzi w skład witaminy B12

Niezbędny do budowy hemoglobiny

Stymuluje rozwój mikroflory żwacza

Zaburzenia w procesie trawienia

Anemia

Utrata apetytu

Jod - J

Część składowa tyroksyny – hormon tarczycy

Niedoczynność tarczycy (tworzenie się wola)

Obniżenie przyrostów masy ciała i przemiany materii u młodych zwierząt

Niedorozwój gruczołów płciowych

Pogorszone wskaźniki rozrodu (kłopoty z inseminacją, zagnieżdżaniem zarodków, śmiertelność embrionów, ronienia)

Wypadanie sierści

U cieląt zmiany skórne i wypadanie okrywy włosowej

Obniżenie wydajności mlecznej

 

 

Martyna Machul