Hodowcy bydła, starając się prawidłowo żywić swoje zwierzęta, zwracają zazwyczaj uwagę na bilansowanie trzech głównych składników dawki pokarmowej: białko, energię i włókno. Mają świadomość, że niedobór lub nadmiar wymienionych komponentów może skutkować bardzo poważnymi problemami w nowoczesnej hodowli bydła zarówno mlecznego jak i mięsnego – nieprawidłowy wzrost i rozwój młodych zwierząt, niskie przyrosty dobowe opasów, spadek wydajności mlecznej krów, zaburzenia w rozrodzie oraz prowadzi do chorób metabolicznych.
W ocenie prawidłowego pokrycia potrzeb pokarmowych krów na te składniki dawki w znacznym stopniu pomocne są raporty wynikowe, z których, analizując poziomy tłuszczu, białka oraz mocznika w mleku, możemy określić, czy dana krowa otrzymuje za mało, za dużo, czy prawidłową ilość danego składnika. Jednak prawidłowo zbilansowana dawka żywieniowa powinna uwzględniać koniecznie jeszcze jeden element, którym jest właściwy poziom związków mineralno-witaminowych.
W zależności od ilości danego pierwiastka w organizmach żywych, związki mineralne możemy podzielić na trzy grupy:
makroelementy: wapń (Ca), fosfor (P), sód (Na), potas (K), chlor (Cl), siarka (S), magnez (Mg),
mikroelementy: żelazo (Fe), miedź (Cu), mangan (Mn), cynk (Zn), kobalt (Co), jod (J), molibden (Mo), selen (Se), fluor (F), chrom (Cr),
pierwiastki śladowe: nikiel (Ni), krzem (Si), bor (Bo), wanad (V), cyna (Sn), glin (Al), ołów (Pb), lit (Li).
Od prawidłowego pokrycia potrzeb zwierząt na makro i mikroelementy zależy (podobnie jak u ludzi) ich wiele funkcji życiowych. To właśnie te pierwiastki pełnią funkcję budulcową, wchodzą w skład hormonów, aktywizują enzymy, regulują ciśnienie osmotyczne i odczyn pH. W konsekwencji mają wpływ na:
- prawidłowy wzrost i rozwój młodych zwierząt,
- prawidłowe wskaźniki rozrodu,
- prawidłowy wzrost i rozwój płodu,
- wysoki poziom odporności organizmu,
- obniżenie poziomu komórek somatycznych w mleku,
- mniejszą ilość stanów zapalnych wymion,
- ograniczenie występowania stanów zapalnych stawów, racic i skóry,
- wyższe pobranie pasz objętościowych,
- mniejszą ilość zaburzeń przemiany materii,
- wyższą wydajność mleczną,
- dłuższy okres użytkowania krów.
Pomimo znaczącej roli makro i mikroelementów w żywieniu zwierząt, ciągle popełnianych jest wiele błędów przy bilansowaniu potrzeb pokarmowych na te składniki dawki. W szczególności dotyczą one żywienia krów o wysokiej wydajności mlecznej. Do najczęściej spotykanych nieprawidłowości należą:
- brak stosowania dodatków mineralnych w diecie zwierząt (niski poziom wiedzy hodowców dotyczący znaczenia związków mineralnych) lub ich niewłaściwe stosowanie (niedostosowanie do stanu fizjologicznego zwierząt, np. krowy zasuszone, krowy w laktacji),
- trudność zbilansowania związana z wzajemnym oddziaływaniem pomiędzy poszczególnymi pierwiastkami (synergizm lub antagonizm),
- znaczne różnice dotyczące zapotrzebowania zwierząt pomiędzy poszczególnymi systemami żywienia.
Dlatego też, mając świadomość trudności związanych z żywieniem mineralnym, należy pamiętać, że zarówno niedostateczna ilość makro i mikroelementów jak i ich nadmiar może spowodować poważne problemy w stadach.
Nie możemy również kategoryzować pierwiastków na bardziej lub mniej istotne w żywieniu zwierząt. Zgodnie z prawem Liebiga pierwiastek, który znajduje się w minimum wpływa ograniczająco na cały organizm. Wzrost i rozwój jest uzależniony od tego czynnika, którego w dawce żywieniowej jest najmniej. Dlatego tak ważne jest odpowiednie bilansowanie dawek.
Trudność właściwego pokrycia zapotrzebowania na składniki mineralne wynika z faktu, że w przypadku przeżuwaczy podstawowym źródłem pokarmu są pasze objętościowe. Zawartość poszczególnych pierwiastków, zarówno w paszach objętościowych, jak i treściwych wytwarzanych w gospodarstwach, podlega znacznym zmianom w zależności od składu mineralnego gleby, poziomu nawożenia, warunków pogodowych, czy terminu zbioru. Dlatego też ich poziom często nie odpowiada w pełni zapotrzebowaniu bydła, a w szczególności krów o wysokiej wydajności mlecznej (w 1 kg mleka krowa oddaje z własnego organizmu: 1180 mg Ca, 1140 mg K, 930 mg P, 500 mg Na, 130 mg Mg, 4,5 mg Zn, 0,6 mg Fe, 0,4 mg J i 0,3 mg Cu). W związku z tym bilansując dawkę żywieniową należy koniecznie, zgodnie z zaleceniami producenta, zastosować w żywieniu kompleksowe mieszanki mineralno-witaminowe, dostosowane do wieku i stanu fizjologicznego zwierząt (cielęta, jałówki, krowy zasuszone, stadium laktacji). Inaczej nie jesteśmy w stanie zabezpieczyć poziomu potrzeb zwierząt na składniki mineralne. Przykładem zapotrzebowania na makro i mikroelementy mogą być zalecenia norm NRC dla krów mlecznych.
Kompleksowe dodatki mineralno-witaminowe dają szansę zapewnienia pokrycia potrzeb pokarmowych zwierząt na makro i mikroelementy, ponieważ każdy z pierwiastków spełnia w organizmie inną funkcję życiową, wpływając na zdrowotność zwierząt, ich rozród oraz wyniki produkcyjne.
Rola poszczególnych składników mineralnych i objawy ich niedoboru
Pierwiastek |
Rola w organizmie |
Objawy niedoboru |
Wapń - Ca |
Podstawowy składnik kości i zębów Występuje we wszystkich płynach ustrojowych zwierząt (krew, mleko) Przyspiesza w tkankach aktywność szeregu enzymów regulujących kurczliwość mięśni Utrzymuje prawidłowe ciśnienie osmotyczne i aktywność buforową stabilizującą pH w tkankach Uczestniczy w procesach krzepnięcia krwi Podtrzymuje reaktywność układu nerwowego |
Hipokalcemia – zaleganie poporodowe Zaburzenia w przemianie materii Zaburzenia we wzroście i rozwoju układu kostnego |
Fosfor - P |
Drugi obok wapnia podstawowy składnik kości i zębów Bierze udział w przemianach energii i składników pokarmowych (węglowodanów, białek i tłuszczów) Reguluje pH krwi, śliny oraz żwacza |
Utrata apetytu a w konsekwencji obniżenie kondycji zwierząt Osłabienie Obniżenie przyrostów Łamliwość kości Zaburzenia w rozrodzie Obniżenie wydajności mlecznej
|
Magnez -Mg |
Bierze udział w wymianie wapniowo-potasowej Wchodzi w skład różnorodnych enzymów Niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mięśni i nerwów |
Nerwowość, brak apetytu Osłabienie mięśni Obniżenie popędu Tężyczka pastwiskowa |
Sód - Na |
Reguluje ciśnienie osmotyczne płynów pozakomórkowych Tworzy ważne systemy buforowe Uczestniczy w procesie wydzielania śliny Nieodzowny w prawidłowym funkcjonowania mięśni i nerwów
|
Osłabienie, utrata apetytu Zahamowanie wzrostu u młodych zwierząt Obniżenie wykorzystywania energii i białka z dawki pokarmowej Spadek wydajności mlecznej |
Potas - K |
Składnik wszystkich komórek zwierzęcych Główny kation płynu zewnątrzkomórkowego Reguluje gospodarkę wodną oraz ciśnienie osmotyczne Wpływa na prawidłową równowagę kwasowo-zasadową Aktywuje różne systemy enzymatyczne
|
Niedobór występuje bardzo rzadko, ponieważ zazwyczaj dawki pokarmowe zawierają wyraźny nadmiar potasu niż jest to konieczne |
Cynk - Zn |
Bierze udział w komórkowej przemianie materii Wchodzi w skład wielu substancji czynnych (hormony, enzymy) Pełni funkcję ochronną dla skóry |
Zahamowanie wzrostu Wypadanie sierści, uszkodzenie skóry i racic Zaburzenia w płodności Zniekształcenie płodów Spadek wydajności mlecznej Gorsze wykorzystanie paszy Podatność na schorzenia wymienia u krów Osłabienie libido zwłaszcza u samców
|
Miedź - Cu |
Bierze udział w procesie wytwarzania krwi Wchodzi w skład enzymów Odgrywa ważną role w procesach reprodukcji |
Utrata apetytu i masy ciała Zaburzenia w płodności Anemia Zaburzenia w systemie nerwowym Spadek zawartości tłuszczu w mleku |
Selen - Se |
Wchodzi w skład hormonu chroniącego komórki przed uszkodzeniami spowodowanymi utlenianiem (peroksydaza glutationowa) |
Zahamowanie wzrostu Zaburzenia w płodności Zatrzymanie łożyska |
Żelazo - Fe |
Wchodzi w skład hemoglobiny i mioglobiny Składnik wielu enzymów |
Brak apetytu Anemia |
Molibden - Mo |
Uczestniczy w przemianie materii Wchodzi w skład wielu enzymów |
Trudności w donoszeniu ciąży Biegunka Anemia |
Mangan - Mn |
Ważny pierwiastek dla tworzenia tkanki łącznej kości Niezbędny dla normalnego przebiegu procesów rozrodczych Składnik enzymów biorących udział w przemianie materii |
Osłabienie wzrostu młodych zwierząt Zniekształcenie kości Osłabienie reakcji immunologicznej i neurologicznej Obniżone wskaźniki rozrodu (cicha ruja, ronienia) |
Kobalt - Co |
Wchodzi w skład witaminy B12 Niezbędny do budowy hemoglobiny Stymuluje rozwój mikroflory żwacza |
Zaburzenia w procesie trawienia Anemia Utrata apetytu |
Jod - J |
Część składowa tyroksyny – hormon tarczycy |
Niedoczynność tarczycy (tworzenie się wola) Obniżenie przyrostów masy ciała i przemiany materii u młodych zwierząt Niedorozwój gruczołów płciowych Pogorszone wskaźniki rozrodu (kłopoty z inseminacją, zagnieżdżaniem zarodków, śmiertelność embrionów, ronienia) Wypadanie sierści U cieląt zmiany skórne i wypadanie okrywy włosowej Obniżenie wydajności mlecznej
|
Martyna Machul