Uprawa warzyw w tunelach i pod płaskimi osłonami ma na celu uzyskanie wysokiego wczesnego plonu dobrej jakości. W praktyce warzywniczej najpopularniejszymi płaskimi osłonami są folia perforowana oraz włóknina, najczęściej wykorzystywane we wczesnowiosennej uprawie warzyw znoszących niską temperaturę
— wczesnej kapusty głowiastej, kalafiora i brokułu, rzodkiewki, rzodkwi, marchwi, sałaty, kopru oraz w początkowym okresie wzrostu warzyw ciepłolubnych — ogórka, pomidora, papryki, melona i kawona.
Aby jednak uprawa warzyw pod osłonami miała szansę powodzenia, musimy pamiętać aby osłony były szczelne, dobrze przepuszczały światło, a gleba była dobrej jakości, właściwie nawieziona i wolna od patogenów, które pod osłonami szczególnie łatwo się rozprzestrzeniają.
Wybór i odkażanie stanowiska
Pole przeznaczone pod tunele foliowe oraz uprawy pod płaskimi osłonami powinno być wolne od szkodników glebowych (drutowców, rolnic, pędraków, larw leni i komarnic) oraz tych gatunków szkodników, które w różnych stadiach rozwojowych zimują w glebie lub resztkach pożniwnych (m. in. śmietek, połyśnicy marchwianki, piętnówek, chowaczy, wciornastków, zmienników). W celu sprawdzenia, obecności szkodników w glebie należy jesienią po zbiorze, gdy temperatura otoczenia utrzymuje się powyżej 10°C, pobrać warstwę ziemi na głębokość około 20cm z powierzchni 1 m2, przesiać ją przez sito i ustalić liczbę znalezionych rolnic, drutowców, pędraków. Takie odkrywki należy wykonać w kilku losowo wybranych miejscach na powierzchni 1ha. Progiem zagrożenia jest obecność w przypadku rolnic – 6 gąsienic na 1 m2, drutowców – 2 szt. na 1 m2, pędraków: w uprawie ogórka, sałaty, kapusty – 2-4 szt. na 1m2, w uprawie fasoli, grochu, marchwi, pietruszki – 5-10 szt. na 1m2, komarnic – 10 larw na 1m2 i leni – 20 larw na 1m2. Po stwierdzeniu obecności szkodników w miejscu, w którym zostanie postawiony tunel lub położona włóknina, należy przeprowadzić fitosanitarne zabiegi ochronne. Niezwalczanie szkodników może spowodować, że masowo wystąpią w okresie wegetacji i przyczynią się do dużych strat w plonie. Z powodu braku preparatów zarejestrowanych do stosowania doglebowego należy użyć środka Nemasol 510 SL w dawce 70 ml/m2. Zastosowanie tego preparatu, oprócz wymienionych szkodników likwiduje też znajdujące się w glebie nicienie, a także wschodzące chwasty oraz zarodniki patogenów grzybowych.
Zmianowanie
Przy wyborze miejsca pod tunel lub uprawę pod osłonami płaskimi należy pamiętać o tym, by nie uprawiać po sobie roślin z tej samej rodziny np. rzodkiewki po kapuście, ponieważ następuje kompensacja m.in. szkodników (w tym przypadku śmietki kapuścianej, pchełek, chowaczy). W celu uniknięcia nadmiernego zachwaszczenia dobrze jest uprawiać po roślinach zacieniających co przyczynia się do zmniejszenia zachwaszczenia w tunelu. Dobrymi przedplonami są m. in. rośliny bobowate (fasola, groch, bobik, bób), uprawiane w plonie głównym lub różne mieszanki z udziałem wyki, peluszki przeznaczone na przyoranie a także zboża ozime, zwłaszcza żyto. Resztki pożniwne i przyorywana słoma zawierają substancje chemiczne (tzw. allelopatiny), które hamują kiełkowanie i wzrost chwastów. Jest to ważne nie tylko z powodu ograniczenia zachwaszczenia, lecz też z innych względów fitosanitarnych, zwłaszcza ograniczenia liczebności nicieni.
Zachwaszczenie
Tunele najlepiej jest ustawiać na terenie o minimalnym zachwaszczeniu, dlatego że – inaczej niż w uprawach polowych – możliwości zwalczania chwastów za pomocą herbicydów są pod osłonami bardzo ograniczone. Gdy przewiduje się użytkowanie tuneli w tym samym miejscu przez kilka lat, wskazane jest unikanie stawiania ich na polach silnie zachwaszczonych perzem i innymi chwastami wieloletnimi. Poziom zachwaszczenia tymi gatunkami należy starać się ograniczać do minimum jeszcze w roku poprzedzającym ustawienie tuneli, najlepiej w okresie letnio-jesiennym po zbiorze przedplonu, zalecanymi metodami agrotechnicznymi lub herbicydami, których substancją aktywną jest glifosat. Gdy przewiduje się uprawę wczesnej kapusty, kalafiora, rzodkiewki i innych warzyw kapustnych, warto w przedplonach zwracać uwagę na niszczenie chwastów z tej rodziny botanicznej, takich jak tasznik pospolity, gorczyca polna, tobołki polne. Gatunki te bowiem mogą pośredniczyć w przenoszeniu różnych chorób, a zwłaszcza zwiększać zagrożenie wystąpienia kiły kapusty.
Jak można zmniejszyć straty ciepła w tunelach
Wzrost temperatury minimalnej o 3-4°C można uzyskać poprzez ograniczenie objętości powietrza nad roślinami przez dodatkowe zakładanie niskiego tunelu. Jego konstrukcja może być wykonana z pędów leszczyny lub drutu o grubości 2-3mm i przykryta folią PE 0,5-1mm (litą lub perforowaną). W przypadku niskich tuneli igołomskich należy pamiętać o częstym wietrzeniu, a w słoneczne dni trzeba zdejmować z nich folię, ponieważ wzrasta w nich temperatura i wilgotność. Straty ciepła w tunelach można ograniczyć zakładając dodatkowe warstwy folii — na stałe lub też czasowo, z możliwością usuwania ich w ciągu dnia. Najprostszą metodą zamontowania takiego ekranu jest mocowanie go do pałąków od wewnątrz za pomocą zapinek do folii. Do tego celu można wykonać również specjalną konstrukcję w kształcie półkola lub trapezu, posługując się drewnianymi listwami, drutem zbrojeniowym lub mocnym sznurkiem. Należy pamiętać, że ekrany termiczne nie powinny zbytnio zmniejszać wysokości i tak niskiego pomieszczenia. Dobrym materiałem do izolacji tunelu jest folia termoizolacyjna EVA (0,03 mm) lub włóknina PP 17 g/m2. Dobry efekt daje także umieszczenie wzdłuż ścian bocznych tunelu folii pęcherzykowej i podczepienie do pałąków cienkiej folii lub włókniny. Przy zastosowaniu podwójnego przykrycia tunelu można oczekiwać średnio o 1–2°C mniejszego spadku temperatury powietrza niż w tunelu z jednowarstwowym przykryciem. Ta stosunkowo niewielka poprawa warunków cieplnych może zadecydować jednak o przetrwaniu roślin, przy braku możliwości technicznej ich ogrzania w razie przymrozków.
Inną metodą pozwalającą na częściowe ograniczenie strat energii cieplnej jest ściółkowanie gleby cienką folią lub włókniną (fot. 1). Do tego celu nadaje się najlepiej czarna folia PE i włóknina PP. Temperatura gleby bardziej wzrasta w godzinach porannych w okresie, gdy rośliny są jeszcze małe i nie cieniują ściółki. Różnica pomiędzy temperaturą gleby ściółkowanej i nieokrytej wynosi wówczas średnio 1–2°C. Pod ściółką z folii białej temperatura gleby jest wyraźnie niższa. Dzięki silnemu odbijaniu promieni słonecznych poprawie ulegają natomiast warunki świetlne wokół roślin.
Jak ograniczyć nadmierny wzrost temperatury
Ogromnym problemem we wszystkich niskich tunelach jest nadmierny wzrost temperatury powietrza, do którego dochodzi podczas intensywnego promieniowania słonecznego. Następują wówczas oparzenia roślin. Szczególnie niebezpieczne jest bezpośrednie promieniowanie słoneczne, docierające do nieosłoniętych liśćmi owoców. Rośliny i gleba znajdujące się pod osłoną w pewnym zakresie wpływają na regulowanie temperatury, poprzez wzmożoną transpirację oraz parowanie wody z powierzchni gleby. W procesie tym bowiem jest zużywana duża ilość energii cieplnej, pobieranej z otoczenia, i jego temperatura ulega obniżeniu. Kiedy jednak następuje szybki wzrost temperatury, a nadmiar ciepła nie może być odprowadzony, rośliny nie nadążają z przewodzeniem wody. Powoduje to więdnięcie i masowe zrzucanie kwiatów i zawiązków. Znaczną poprawę wentylacji gęsto stawianych tuneli igołomskich i innych tuneli niskich może przynieść usytuowanie ich osią w kierunku najczęściej występujących wiatrów. Wzrostowi temperatury można zapobiec także poprzez skrócenie długości tuneli z 30–50 m do 15–25 m i zapewnienie możliwości swobodnego wietrzenia szczytami. Takie rozwiązanie wprawdzie powoduje zwiększone wydatki na konstrukcję i folię, ale w efekcie pozwala na obniżenie temperatury w dni słoneczne minimum o 10°C.
Skuteczną i łatwą metodą obniżania temperatury jest opryskiwanie folii od wewnątrz na przykład roztworami kredy. Do tego celu dobrze nadaje się węglan wapnia (1,5-2 kg/10 l wody) z dodatkiem mleka (0,4 l). Folię można także pokrywać także roztworem gliny z dodatkiem mąki. Nie poleca się natomiast stosowanie wapna tlenkowego, a tym bardziej wszelkich farb emulsyjnych, które pozostawiają trwałe ślady, są trudno zmywalne i powodują szybsze matowienie i kruszenie się folii. Wzrost temperatury w tunelu można ograniczyć także poprzez obfite podlewanie roślin w godzinach porannych lub częste zraszanie.
Ważny dwutlenek węgla