W Polsce uprawia się około 70 gatunków roślin leczniczych na powierzchni około 14 000 ha, co sprawia, że znajdujemy się w czołówce europejskich producentów roślin zielarskich. Jednakże zioła stanowią uprawy małoobszarowe, zajmujące niewielki odsetek powierzchni całej produkcji roślinnej. Fakt ten generuje większość problemów w uprawie zielarskiej, gdyż rejestracja środków ochrony staje się dla producentów nieopłacalna. W tym roku na liście środków zarejestrowanych do ochrony ziół znalazło się tylko kilka herbicydów i jeden fungicyd. Z roku na rok mamy tych środków coraz mniej, więc może warto by było się zastanowić czy produkcja ekologiczna nie będzie w tej sytuacji bardziej opłacalna.

Uprawa ziół wymaga przede wszystkim specjalistycznej wiedzy, sprzętu do odchwaszczania i odpowiedniej suszarni. Jeżeli zdecydujemy się na rolnictwo ekologiczne warto zainwestować w kupno specjalistycznych maszyn jak na przykład wypalacze płomieniowe czy pielniki szczotkowe. Szczotki umieszczone w międzyrzędziach usuwają chwasty, a rośliny są chronione przed uszkodzeniami specjalnymi osłonami, przy czym zalecana jest uprawa w szerokich międzyrzędziach. Chwasty ogranicza się również poprzez stosowanie ekologicznego materiału siewnego, bronowanie w odpowiednim terminie broną chwastownikiem oraz ściółkowanie upraw. W uprawie roślin głęboko korzeniących się zalecana jest orka z pogłębiaczem, z uwagi na fakt likwidacji podeszwy płużnej utrudniającej rozwój korzeni. Glebę przed siewem należy starannie przygotować, gdyż nadmiernie zbita lub luźna gleba przyczynia się do nierównej głębokości siewu i nierównomiernego wschodu roślin. Szczególnie duże znaczenie ma to w przypadku ziół o drobnych nasionach, kiełkujących w świetle jak kozłek czy rumianek. W tym przypadku uzasadnione jest wykonanie zabiegu wałowania. Należy jednak ograniczać liczbę przejazdów ciągnika i odpowiednio agregatować narzędzia. Przy układaniu płodozmianu należy kierować się podobieństwem roślin zielarskich do innych upraw. Rośliny korzeniowe można traktować jak okopowe, roczne na nasiona- jak zboża jare, dwuletnie na nasiona jak zboża ozime, uprawiane na ziele lub liść jak rośliny pastewne (uprawiane na zielonkę). Dla gatunków wieloletnich należy przeznaczyć pole wyłączone z płodozmianu. W gospodarstwie ekologicznym płodozmian jest szczególnie ważny i powinien być zaplanowany tak, aby gleba przez cały rok była pokryta roślinnością. Należy uwzględnić również siew roślin motylkowatych jako przedplonu, gdyż będą one głównym źródłem azotu. Bardzo dobrym przedplonem dla ziół są również okopowe lub warzywa, gdyż pozostawiają glebę odchwaszczoną i bogatą w składniki pokarmowe.  Wapnowanie należy wykonać pod rośliny reagująco na nie dodatnio, jak kozieradka, lawenda czy majeranek. Ochrona ekologicznych upraw zielarskich przed chorobami i szkodnikami polega przede wszystkim na zabiegach profilaktycznych takich jak: odpowiedni dobór gatunków i odmian wykazujących odporność na konkretne patogeny, właściwy sposób nawożenia, przykrywanie roślin osłonami z folii podczas inwazji szkodników czy uwzględnianie wzajemnego sąsiedztwa roślin. Niedozwolone jest używanie syntetycznych środków ochrony roślin. Biologiczna ochrona polega na stosowaniu preparatów takich, jak ekstrakty z miodli indyjskiej, złocienia dalmatyńskiego czy z gorzkli właściwej, olejków eterycznych, żelatyny lub szarego mydła. Preparaty te używane są jako naturalne insektycydy, akarycydy lub fungicydy. Nawożenie w gospodarstwach ekologicznych opiera się na nawozach mineralnych uzyskiwanych z naturalnych skał mielonych, bez obróbki chemicznej zwiększającej ich rozpuszczalność. Można zwiększać rozpuszczalność nawozów mieszając je z kompostem czy obornikiem. Listę nawozów dozwolonych w rolnictwie ekologicznym możemy znaleźć na stronie internetowej IUNG-u.

Termin i sposób zbioru ziół mają kluczowe znaczenie dla uzyskania dobrego surowca zielarskiego. Termin zbioru zależy od części pozyskiwanej rośliny oraz substancji aktywnych w niej występujących. Korzenie i kłącza zbiera się przeważnie po obumarciu części nadziemnych, najczęściej późną jesienią. Kwiaty należy zbierać na początku kwitnienia, a czasem w pełni kwitnienia. Ziele zbiera się kilkakrotnie, przeważnie przed kwitnieniem lub kiedy roślina rozpoczyna kwitnienie i łodygi nie są jeszcze zdrewniałe.  Jeżeli chodzi o porę dnia to zbiór części nadziemnych (ziela, liści, kwiatów) należy przeprowadzać w czasie suchych i ciepłych dni, gdyż surowiec zbierany w deszczu jest narażony na wymywanie substancji aktywnych.  Korzenie i kłącza mogą być wykopywane mechanicznie niezależnie od warunków meteorologicznych. Rośliny zbierane na olejki eteryczne należy pozyskiwać przed południem, kiedy temperatura i nasłonecznienie nie zwiększają parowania olejków.  Materiał roślinny powinien być wysuszony zaraz po zbiorze. Przed suszeniem należy surowiec odpowiednio przygotować czyli odrzucić rośliny obcych gatunków, części zbyt długie (np. ogonki liściowe), uszkodzone czy zepsute. Nie należy surowca rozdrabniać, co mogłoby spowodować straty substancji biologicznie aktywnych. Wyjątek stanowią tutaj korzenie, kłącza i niektóre owoce, które przed suszeniem zaleca się kroić, aby przyspieszyć ten proces. Ziele i większe liście mogą być rozłożone w grubszej warstwie, a  korzenie i owoce wymagają suszenia w pojedynczej warstwie. W czasie suszenia nie należy dokładać nowej partii surowca przed wysuszeniem następnej. W przypadku uprawy zielarskiej na większą skalę podstawą jest suszarnia z regulowaną temperaturą. Temperatura suszenia zależna jest od rodzaju substancji aktywnej, jaka znajduje się w suszonych surowcach. Dla większości surowców przeprowadza się suszenie dwuetapowo, początkowo w wyższej temperaturze, a następnie obniża się ja podczas dosuszania. Możliwość dostosowania temperatury i przepływu powietrza do konkretnego surowca jest czynnikiem warunkującym uzyskanie produktu wysokiej jakości. W nowoczesnych suszarniach zwykle przedmuchuje się podgrzane powietrze przez warstwę suszoną, co skraca czas suszenia. Suszarnie mogą być opalane gazem lub olejem opałowym. Najprostsze suszarnie ogrzewane podłogowe i kanałowe można wykonać we własnym zakresie. Biorąc pod uwagę możliwość skorzystania z funduszy PROW warto się zastanowić nad kupnem profesjonalnej suszarni, gdzie  parametry suszenia są regulowane przez automatyczny układ sterujący. Ekologiczny system uprawy ziół stwarza dodatkowo możliwość uzyskania dodatkowych dopłat z tytułu działania Rolnictwo ekologiczne. Należy się zgłosić do jednostki certyfikującej, sporządzić dokumentację u doradcy rolnośrodowiskowego i gospodarować zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego.

Uprawa roślin zielarskich powiązana jest ze specyfiką wytwarzania leków ziołowych, co wymusza dostawę surowca wysokiej jakości. Odbiorca surowca musi przestrzegać ścisłych norm dotyczących zawartości substancji czynnych czy zanieczyszczeń organicznych. Wydaje się, że mimo tych wszystkich utrudnień produkcja roślin zielarskich stanowi obiecujący kierunek w produkcji roślinnej. Obecnie w Polsce sprzedaje się około 27 milionów opakowań leków ziołowych rocznie. Biorąc pod uwagę coraz większą świadomość społeczną dotyczącą stosowania leków syntetycznych może to być tendencja wzrostowa. Podobnie zresztą ma się sprawa z chemicznymi dodatkami do żywności. Tutaj zioła również stanowią świetną alternatywę i miejmy nadzieję, że będą coraz bardziej doceniane.

Katarzyna Kozak

 

aksamitka i lawenda

szałwia lekarska i muszkatołowa