Wobec braku jakichkolwiek herbicydów dopuszczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym zachwaszczenie staje się jednym z głównym problemów w tym systemie produkcji. Wielu rolników obawia się podjęcia ekologicznych metod ze względu na ograniczone możliwości walki z chwastami. Gospodarstwo ekologiczne kojarzy się niektórym z zaniedbanymi polami, na których rośliny uprawne zagłuszane są przez chwasty. Ta pesymistyczna wizja nie do końca jednak znajduje swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Na Lubelszczyźnie mamy wiele gospodarstw ekologicznych, które doskonale dają sobie radę z problemem zachwaszczenia.

Oczywiście ręczne odchwaszczanie odgrywa istotną rolę, jednak w przypadku większych powierzchni mamy ograniczone możliwości w tym zakresie. Z tego względu w niniejszym artykule zostaną omówione zasady odchwaszczania mechanicznego. Od prawidłowych decyzji dotyczących rodzaju, techniki i terminu zabiegu, odpowiednio dobranego sprzętu, warunków pogodowych zależy osiągnięcie pożądanych efektów.  W ograniczaniu występowania chwastów jednorocznych wyróżniamy kilka kolejnych etapów. Najwcześniejszym z nich jest likwidacja chwastów przed siewem lub sadzeniem, wykonywana przy użyciu brony dostosowanej do typu gleby. Zabieg płytkiego zruszania gleby  należy powtarzać po każdym pojawieniu się nowego rzutu chwastów przez okres 2-3 tygodni przed siewem. Bronowanie likwiduje również siewki chwastów w okresie między siewem a wschodami rośliny uprawnej, ale warunkiem jest tutaj wysiew roślin na głębokość większą niż 3 cm. W gospodarstwach ekologicznych stosuje się również metodę wypalania chwastów, która wymaga spełnienia kilku warunków. Wypalanie powinno być wykonywane w okresie przed wschodami rośliny uprawnej, we wczesnych fazach rozwojowych chwastów. Ma ono zastosowanie w uprawach takich roślin jak np. marchew, burak, cebula ze względu długi okres kiełkowania. Jest to metoda efektywna w stosunku do chwastów dwuliściennych, jednak nie sprawdza się w niszczeniu chwastów jednoliściennych, których stożek wzrostu znajduje się pod powierzchnią gleby. Zabieg wypalania chwastów polega na ich niszczeniu przy pomocy płomienia, który powstaje na skutek spalania propanu w specjalnych palnikach. Ta metoda termiczna stosowana jest gównie w warzywach uprawianych w szerokich rzędach. W okresie po wschodach roślin najlepszym narzędziem do przeprowadzenia zabiegu odchwaszczania jest brona chwastownik lub brona zębata.  Wykonanie zabiegu zbyt agresywnym narzędziem może powodować uszkodzenie rośliny uprawnej. Co prawda bronowanie po wschodach roślin nie niszczy całkowicie chwastów, jednak ich uszkodzenie zmniejsza żywotność w stosunku do roślin uprawnych.

Następnym etapem jest likwidacja chwastów w międzyrzędziach. Rozpoczyna się ją wtedy, gdy chwasty mają wysokość około 3 cm, a roślina uprawna jest na tyle duża, że nie grozi jej zasypanie glebą. Odpowiednim sprzętem do tego typu zabiegów są kultywatory, obsypniki, glebogryzarki i pielniki szczotkowe, w których szerokość robocza narzędzi dostosowana jest do rozstawy rzędów. Zabiegi wykonuje się przed zwarciem łanu lub pełnym zacienieniem gleby przez roślinę uprawną, aby uniknąć jej uszkodzenia. Pielniki z aktywnymi elementami roboczymi (pielniki szczotkowe, glebogryzarki) zachowują małą głębokość pielenia, dzięki czemu nasiona chwastów nie są wyrzucane  z głębi gleby na ich powierzchnię. Przy stosowaniu pielników szczotkowych należy szczególnie pamiętać o niszczeniu chwastów we wczesnej fazie rozwoju, gdyż segmenty szczotki nie wyrywają tych głęboko zakorzenionych. W gospodarstwach ekologicznych popularnością cieszą się pielniki palcowe tzw. gwiazdki palcowe. Służą one do usuwania chwastów między posadzonymi roślinami. Gwiazdy z tworzywa sztucznego eliminują siewki chwastów o wzroście do 5 cm, gdyż większe chwasty mają system korzeniowy, znajdujący się poza zasięgiem działania gwiazd. Ten system zwalczania chwastów w rzędach pozwala na znaczne ograniczenie nakładów pracy ludzkiej. Kolejną metodą zapobiegania kiełkowaniu nasion chwastów jest ściółkowanie gleby. Wykorzystuje się do tego  słomę zbóż, rośliny poplonowe wymarzające zimą i tworzące warstwę ściółki lub rośliny motylkowate uprawiane w międzyrzędziach. Ściółkowanie nie jest skutecznym zabiegiem  w walce z chwastami wieloletnimi, rozmnażającymi się wegetatywnie.  Chwasty te są najbardziej wrażliwe na zabiegi wykonywane w okresie, kiedy substancje zapasowe zgromadzone w systemie korzeniowym są odprowadzane do pędów nadziemnych. Na przełomie lata i jesieni należy wykonać zabieg pocięcia systemu korzeniowego tych chwastów, wydobycia ich na powierzchnię i przesuszenia. Likwidacja polega na kilkukrotnym wykonywaniu zabiegów uprawowych przez okres 4-6 tygodni, przy czym niezwykle ważne jest odpowiednio wczesne podjęcie tych działań. Metoda ,,zmęczenia” perzu polega na wydobyciu  jego rozłogów przez kilkukrotne bronowanie lub kultywatorowanie i pocięcie ich przez talerzówkę. W gospodarstwach ekologicznych unika się walki z perzem w postaci głębokiej orki ze względu na niszczenie biologicznie aktywnej wierzchniej warstwy gleby, która  byłaby przemieszczana na dno bruzdy. Dużym problemem w gospodarstwach ekologicznych jest też  zachwaszczenie ostrożeniem polnym. Pomocna w walce z tym chwastem może być uprawa roślin poplonowych, które hamują rozwój rozet ostrożenia i zapobiegają wzmacnianiu jego korzeni rozłogowych. Sprzęt mechaniczny zwiększa efektywność walki z chwastami, zmniejsza nakłady pracy i daje większą szansę na powodzenie w uprawie. Istotne znaczenie ma jednak ekonomiczna opłacalność, dlatego też rozwiązaniem mogłoby być łączenie się rolników ekologicznych w grupy producenckie i wspólny zakup sprzętu, aniżeli posiadanie na własność wszystkich narzędzi.

Katarzyna Kozak

brona chwastownik

glebogryzarka międzyrzędowa

pielacze palcowe

wypalacz płomieniowy