Od października 2020 roku Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli bierze udział w projekcie AgroFossilFree, realizowanym w ramach Programu Ramowego Horyzont 2020. Projekt, między innymi działaniami, zakłada analizę opinii ekspertów z kraju na temat stanu wykorzystania i perspektyw rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce. W czerwcu 2021 roku zostały przeprowadzone wywiady z pięcioma ekspertami z zakresu OZE, byli to doradcy, przedstawiciele nauki oraz przemysłu.
Według ekspertów jednym z głównych wyzwań stojących obecnie przed rolnictwem jest produkcja żywności dla coraz większej liczby ludności, przy jednoczesnym osiągnięciu neutralności klimatycznej. Dodatkowo zapotrzebowanie na energię wzrasta, a ceny energii rosną. Przy założeniu, że koszty energii stanowią około 20% kosztów produkcji rolnej, stanowi to bardzo duże wyzwanie w przyszłości. Rozwój odnawialnych źródeł energii może przyczynić się do redukcji cen energii, wpłynie też na ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko. Jednak według ekspertów wdrażanie odnawialnych źródeł energii samo w sobie stanowi duże wyzwanie. Ma na to wpływ wiele czynników.
Eksperci zauważają, że na rozwój OZE w kraju bardzo duży nacisk wywiera polityka państwa. Poprzez odpowiednie ustawodawstwo można zapewnić wsparcie w zakresie inwestycji. W Polsce jednak mamy do czynienia z bardzo niestabilnymi przepisami prawa, co w dużym stopniu ogranicza inwestorów. Przepisy zmieniają się drastycznie, bez okresów przejściowych. Planowane są radykalne działania, które będą miały wpływ na dalszy rozwój OZE w kraju.
Na rozwój odnawialnych źródeł energii ma także wpływ rosnąca świadomość producentów żywności i konsumentów. Wiele osób poszukuje możliwości inwestycji w czystą energię, wykorzystania produktów ubocznych z gospodarstwa oraz oszczędności. Z pomocą przychodzą programy pomocowe, dotacje, pożyczki leasingowe.
Eksperci zgodnie podkreślają zalety OZE: uzyskanie samowystarczalności energetycznej, oszczędność, bezemisyjność, realne korzyści ekonomiczne, ale także ograniczenie eksploatacji zasobów naturalnych. Wady na jakie zwrócili uwagę, to wysokie koszty instalacji, niestabilność przepisów prawnych, ograniczenia w montażu na niektórych terenach. Godny uwagi jest fakt, że obszary wiejskie dysponują bardzo dużym, lecz niewykorzystanym potencjałem w zakresie rozwoju odnawialnych źródeł energii: otwarte przestrzenie są idealnym miejscem do rozwoju energetyki rozproszonej, gospodarstwa wiejskie dysponują dużymi połaciami dachów na których można montować panele, produkują ogromne ilości biomasy, odpadów biodegradowalnych, które można wykorzystać. Mimo to OZE nie rozwijają się w takim tempie, jak byłoby to możliwe- brakuje rozwiązań systemowych.
Obecnie w Polsce wiele obowiązujących aktów prawnych nie sprzyja rozwojowi OZE, planowane są także nowe przepisy zmieniające sytuację na rynku fotowoltaiki. Brakuje inwestycji po stronie operatorów sieci polegających na modernizacji linii przesyłowych, dostosowanych do inteligentnego zarządzania dystrybucją energii względem produkcji i zużycia (tzw. Smart Grid). Dodatkowo zamiast wykorzystywać lokalne zasoby biomasy na cele energetyczne, agrobiomasa sprowadzana jest z zagranicy. Mimo wielu przeciwności rynek OZE w Polsce powoli się zwiększa, zwłaszcza jeśli chodzi o wykorzystanie energii słonecznej.
Z opinii ekspertów wynika, że głównymi motywacjami, które kierują osobami inwestującymi w OZE są oszczędności, korzyści ekonomiczne. Na tego typu rozwiązania decydują się osoby posiadające duże gospodarstwa, o dużym zużyciu energii, często z produkcją zwierzęcą, ale także gospodarstwa specjalistyczne (sadownicze, warzywnicze). W przypadku praktyk oszczędzania energii w produkcji polowej, częściej wprowadzają je wielkoobszarowe gospodarstwa, ponieważ tam najlepiej widać efektywność tych działań. Osoby decydujące się na wprowadzanie OZE to często ludzie młodzi, wykształceni, ale także posiadający „otwarty umysł”, poszukujący oszczędności, chcący dobrze zainwestować pieniądze.
Za główne bariery ograniczające rozwój OZE eksperci uważają czynniki ekonomiczne: odnawialne źródła energii są drogie na etapie inwestycji, a tanie dopiero na etapie eksploatacji. Niewielu jest rolników, których stać na tego typu inwestycje w gospodarstwie bez udziału środków zewnętrznych. Częstym problemem są ograniczenia techniczne na obszarach wiejskich- nie ma możliwości podłączenia mocy, na jakiej zależy inwestorowi. Eksperci wskazują także na ograniczony dostęp do rzetelnych informacji na temat OZE, istniejące nieprawdziwe opinie na ten temat.
Eksperci podkreślają rolę ośrodków doradztwa oraz jednostek naukowych w rozwoju i propagowaniu dobrych praktyk OZE. Konieczne jest upowszechnianie rzetelnych informacji i poszukiwanie nowych rozwiązań, które można będzie wykorzystać w polskich gospodarstwach. Eksperci wskazują też na rolę dotacji jako instrumentu wsparcia inwestycji.
Z wypowiedzi ekspertów wynika, że potrzeby rolnictwa w zakresie rozwoju OZE często nie są brane pod uwagę w kształtowaniu przepisów prawnych dotyczących polityki energetycznej. Brakuje też współpracy pomiędzy innymi organizacjami działającymi w zakresie OZE i rolnictwa- wymaga to jeszcze wielu działań i wyznaczenia kierunków rozwoju. Niestety często interesy rolnictwa są pomijane na korzyść dużych koncernów energetycznych.
Na podstawie wywiadów z ekspertami przeprowadzonych przez Katarzynę Kozak i Martynę Próchniak.
Martyna Próchniak