W lipcu 2017 roku uchwalona została w nowym brzmieniu ustawa Prawo wodne. Jedną z konsekwencji, które wprowadza jest konieczność przyjęcia na terenie całego kraju „Programu działań mającego na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych oraz zapobieganiu dalszemu zanieczyszczeniu”, zwanego w skrócie Programem azotanowym, obowiązującego od 27 lipca 2018 roku. Większość z zapisów Programu obowiązuje już dziś i nakłada na rolników nowe obowiązki, z których niejednokrotnie nie zdają sobie oni jeszcze sprawy. Ich zakres zależny jest od wielkości gospodarstwa. Praktyki, do których realizacji zobowiązany jest rolnik, zestawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Zalecane praktyki wynikające z programu azotanowego

Gospodarstwo

Praktyki

< 10 ha UR* lub < 10 DJP** w gospodarstwie

+ przestrzeganie terminów nawożenia, zasad składowania nawozów naturalnych, obowiązkowych odległości od zbiorników wodnych

≥ 10 ha UR lub ≥10 DJP w gospodarstwie

+ przestrzeganie terminów nawożenia,  zasad składowania nawozów naturalnych, obowiązkowych odległości od zbiorników wodnych

+ ewidencja zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem na podstawie maksymalnych dawek nawożenia azotem lub dobrowolnego planu nawożenia azotem

> 100 ha UR lub > 50 ha upraw intensywnych lub > 60 DJP

+ przestrzeganie terminów nawożenia, zasad składowania nawozów naturalnych, obowiązkowych odległości od zbiorników wodnych

+ ewidencja zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem na podstawie planu nawożenia azotem

chów lub hodowla >40 000 stanowisk drobiu lub powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub ponad 750 stanowisk dla macior

+ przestrzeganie terminów nawożenia, zasad składowania nawozów naturalnych, obowiązkowych odległości od zbiorników wodnych

+ ewidencja zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem na podstawie planu nawożenia azotem (zatwierdzonego przez okręgową stację chemiczno-rolniczą, kopia przesłana do wójta/burmistrza/prezydenta miasta oraz wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska)

*Użytki rolne

**Duża Jednostka Przeliczeniowa

 

Dokumentacja nawożenia azotem

Już w gospodarstwach od 10 ha lub od 10 DJP obowiązkiem jest prowadzenie ewidencji zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem. Powinna ona zawierać co najmniej informacje takie jak: data zastosowania nawozu (w przypadku zastosowania na terenie o dużym nachyleniu- data przeorania nawozu naturalnego), rodzaj i powierzchnia uprawy, na której zastosowano nawóz, rodzaj zastosowanego nawozu (zawartości azotu), zastosowana dawka nawozu. Dokumentacja ta może być prowadzona papierowo lub elektronicznie i powinna być przechowywana przez okres 3 lat. W mniejszych gospodarstwach podstawą nawożenia powinno być obliczenie maksymalnej dawki nawożenia azotem. Ponadto należy pamiętać, że podstawową zasadą stosowania nawozów naturalnych jest to, aby ich roczna dawka nie przekraczała 170 kg azotu w czystym składniku na hektar użytków rolnych. Również rolnicy, którzy zobowiązani są do opracowania planu nawożenia azotem muszą zająć się tym już teraz. Plan ten powinien być bowiem opracowany co roku, odrębnie dla każdej działki.

 

 

Terminy stosowania nawozów

Nawozów nie można stosować na glebach zamarzniętych, zalanych lub nasyconych wodą oraz przykrytych śniegiem. Na gruntach ornych nawozy naturalne stałe (obornik, pomiot ptasi) można stosować w terminie od 1 marca do 31 października. W przypadku upraw trwałych, wieloletnich lub trwałych użytkach zielonych od 1 marca do 30 listopada. Jeśli chodzi o nawozy azotowe mineralne i nawozy naturalne płynne (gnojówka, gnojowica) generalnie dozwolone jest ich stosowanie na gruntach ornych w terminie od 1 marca do 20 października, jednak w niektórych z gmin termin ten skrócony jest do 15 października lub wydłużony do 25 października (załącznik 2 i 3 Programu). W przypadku upraw trwałych, wieloletnich i trwałych użytków zielonych niezależnie od gminy można je stosować od 1 marca do 31 października. Od tych reguł istnieją jednak pewne odstępstwa. Można wydłużyć termin nawożenia w wyjątkowych sytuacjach: warunki pogodowe (zalanie) lub produkcyjne (nie zebrano jeszcze kukurydzy, buraka, późnych warzyw).

Obowiązkowe odległości

W Programie azotanowym określono również w jakich odległościach od wód nie mogą być stosowane nawozy. Gnojowica nie powinna być stosowana w odległości mniejszej niż 10 metrów od brzegów jezior i zbiorników wodnych o powierzchni do 50 ha, cieków naturalnych, rowów o szerokości powyżej 5 metrów oraz kanałów. W przypadku pozostałych nawozów odległość ta powinna być większa niż 5 metrów od brzegu. Przy używaniu wszystkich rodzajów nawozów obowiązkiem jest zachowanie odległości 20 metrów od brzegów jezior i zbiorników powyżej 50 ha, ujęć wody oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Odległości te jednak mogą być o połowę zmniejszone w przypadku gdy stosuje się urządzenia aplikujące je bezpośrednio do gleby lub podzieli się pełną dawkę na co najmniej trzy równe dawki.

Przechowywanie nawozów naturalnych

Wprowadza się również nowe warunki przechowywania nawozów naturalnych. Dla stałych nawozów naturalnych powinno być zapewnione miejsce, którego powierzchnia pozwoli na ich przechowywanie przez okres 5 miesięcy. W przypadku płynnych nawozów naturalnych pojemność zbiorników powinna zapewnić przechowywanie przez okres 6 miesięcy. Dla gospodarstw posiadających do 210 DJP termin dostosowania do tych wymagań mija z końcem 2024 roku, natomiast w przypadku gospodarstw powyżej 210 DJP z końcem 2021 roku. Dopuszcza się czasowe, trwające do 6 miesięcy, składowanie obornika w pryzmie bezpośrednio na gruntach rolnych. Jej lokalizacja powinna być zaznaczona na mapie lub szkicu, zaś kolejna pryzma w tym samym miejscu może być zlokalizowana po upływie 3 lat.

Kontrola przestrzegania

Organem kontrolnym w zakresie stosowania Programu azotanowego została Inspekcja Ochrony Środowiska. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości przedstawiciele IOŚ nakażą w formie decyzji ich usunięcie w określonym terminie lub nałożą na rolnika obowiązek uiszczenia opłaty. Jej wysokość zależeć będzie od rodzaju stwierdzonych na kontroli nieprawidłowości. W przypadku braku planu nawożenia azotem, nieprawidłowego prowadzenia dokumentacji lub jej braku - do 510 zł, stosowania nawozów niezgodnie z przepisami - do 2040 zł, przechowywania odchodów zwierzęcych niezgodnie z przepisami - do 3060 zł. Ponadto wymogi wprowadzane Programem azotanowym wchodzą w zakres norm i wymogów wzajemnej zgodności, czyli będą kontrolowane również przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, a ich nieprzestrzeganie może wiązać się z potrąceniem płatności obszarowej.

 

Podsumowując, najważniejszą obecnie sprawą jest to aby każdy z rolników zdawał sobie sprawę z tego jakie praktyki są dla niego obowiązkowe w związku z koniecznością realizacji Programu azotanowego. Dopiero później okaże się czy poradzi on sobie samodzielnie w ich wypełnieniu czy niezbędna mu będzie pomoc doradcy. Przypominamy, że ewidencja zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem powinna być prowadzona już od lipca 2018 roku, a plany nawożenia azotem opracowane na dzień 1. stycznia 2019 roku.

Dominika Jałocha