Wiele informacji na temat nowych gatunków i perspektyw ich uprawy Polsce przekazano podczas XIV Międzynarodowej Konferencji Sadowniczej "Jagodowe Trendy 2018", która odbyła się w Kraśniku. Podczas spotkań zaprezentowano miedzy innymi cykl wykładów poświęconych wciąż mało znanemu gatunkowi jakim jest Dereń jadalny (Cornus mas).
Wykładowcami byli Pani dr Iwona Szot z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, Pan Romuald Choina lubelski szkółkarz właściciel prywatnej kolekcji derenia. Pan dr Narcyz Piórecki z Arboretum i Zakładu Fizjografii w Bolestraszycach. Pani prof. Svietłana Klymienko z Narodowego Ogrodu Botanicznego im. Gryshka w Kijowie. Pan Johan Weis Steinschalter producent z Austrii. Pan Mariusz Zasępa szkółkarz z Dobrzynia.
Pan Johan Weis Steinschalter podkreślił, że uprawa derenia jadalnego w Austrii ma długoletnią tradycję, a kwitnące drzewa są pierwszym zwiastunem wiosny oraz trwałym elementem krajobrazu. Ekstensywne uprawy derenia jadalnego stanowią przykład utrzymania i rozwoju bioróżnorodności w wymiarze przyrodniczym, kulturowym i społecznym. Kilkudziesięcioletnie a niekiedy i kilkusetletnie drzewa rosną samodzielnie lub w mniejszych i większych skupiskach. Dosadzane są i młode egzemplarze, jednak zawsze na terenach nie wykorzystywanych intensywnie rolniczo na nieużytkach, na stokach gór na obrzeżach działek Producenci zrzeszeni są w Kooperatywie, w liczbie 130 członków, zbierają rocznie 60 ton owoców, które następnie przetwarzają i w postaci soków, nalewek, konfitur, wypieków piekarniczych oferują w gospodarstwach agroturystycznych.
Pan dr Narcyz Piórecki przedstawił historię uprawy derenia w Polsce, która skupiała się głównie wokół ogrodów przypałacowych i w dworach szlacheckich. W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku rozpoczęto restytucję gatunku w Polsce między innymi w Arboretum w Bolestraszycach. Po latach selekcji i oceny wartości użytkowych dorobiliśmy się Krajowego Rejestru Odmian Derenia Jadalnego.
Pani prof. Klimyenko z Ukrainy zaprezentowała przebogatą kolekcję odmian rodzimych znalezionych na Ukrainie ich selektów i mieszańców międzyodmianowych. Dotychczas najczęściej spotykane przez nas owoce derenia miały niewielkie rozmiary, kształtu owalnego o czerwonym kolorze skórki. Prezentacja kilkudziesięciu odmian ukraińskich derenia jadalnego o owocach w kolorze wszystkich odcieni czerwieni oraz żółte białe i czarne, a także butelkowych i gruszkowych kształtach, wzbudziły zachwyt uczestników spotkania.
Panowie Mariusz Zasępa i Romuald Choina omówili szczegółowo produkcję materiału szkółkarskiego, w tym metody uszlachetniania podkładek w rozmnażaniu wegetatywnym. Dotychczas stosowaną podkładką pod derenia jest siewka tegoż derenia rozmnażana generatywnie. Jednak z uwagi na to, iż nasiona derenia po wysianiu nie wschodzą w roku siewu- przelegują do roku następnego czasem nawet do siedmiu lat problemem w namnażaniu odmian szlachetnych jest brak dostatecznej ilości podkładek – siewek. I na to znaleziono rozwiązanie - stosując stratyfikację ze zmienna temperaturą 4OC i 25OC. Według badań prof. .Klimyenko zastosowanie tego zabiegu dało ok. 60% skuteczność siewu w pierwszym roku.
Wykładowcy omówili podstawowe zasady obowiązujące przy zakładaniu plantacji derenia w tym wybór stanowiska, bezwzględne unikanie sadzenia jednoodmianowych kwater – najlepiej od 3 do 5 odmian - umożliwi to wzajemne przepylanie. Wybór odmian winien uwzględniać o ile to możliwe sposób zagospodarowania zbieranych owoców – deserowe lub przetwórcze. Na dzień dzisiejszy zbiory owoców dokonywane są ręcznie, jednak wybór odmian które po dojrzeniu nie opadają z drzewa, daje pewne możliwości zastosowania mechanizacji.
Od paru lat obserwuje się rosnące zainteresowanie sadowników uprawą derenia jadalnego wynika to zapewne z poszukiwań alternatywnych źródeł przychodu. Kierunek wydaje się słuszny wobec licznych zalet owoców i możliwości ich kulinarnego i przetwórczego wykorzystania. Nie jest znana powierzchnia nasadzeń w Polsce. W okolicy Bolestraszyc powstało jak dotąd kilkanaście hektarów. Prawdopodobnie w najbliższym czasie powstaną nowe nasadzenia. W dalszej części spotkania prelegenci szeroko omówili możliwości zagospodarowania zbieranych owoców - od sprzedaży na świeżo do produkcji przetwórczej w bardzo szerokiej gamie wyrobów. Możliwa jest produkcja nalewek, musli, konfitur, piwa dereniowego i czekolady z dodatkiem derenia. Takie firmy już w Polsce działają. Na pytanie ze strony słuchaczy co zrobić ze zebranymi owocami padła odpowiedź szukać rozwiązań samemu. Część zbiorów może przejąć przemysł agroturystyczny – przykład Austrii. Trzeba jednak na własną rękę lub lepiej w grupie szukać rozwiązań najlepszych dla zagospodarowania zbiorów poprzez ich przetworzenie w lokalnych przetwórniach. Skądinąd wiadomo, że poważne przedsiębiorstwa np. Herbapol, Polmos korzystają z owoców derenia jadalnego. Powstaje tylko pytanie jakiej formy surowca potrzebują? Czy mają to być: mrożonki, soki czy koncentrat. Problem przetwórstwa nie jest obecnie pierwszoplanowy, ponieważ jest niewystarczająca powierzchnia plantacji. Rolą producentów na obecnym etapie jest rozpoznanie rynku i możliwości jego zaspokojenia.
Opracowanie: Marian Ścibior
Nasadzenia derenia jadalnego w Bolestraszycach; Ulotka „Polskie odmiany derenia jadalnego wyhodowane w Arboretum w Bolestraszycach”
Odmiana „Bolestraszycki” Comus mas Bolestraszycki.
